Lịch huyết - sản vật trời cho xứ "nẫu"

Lịch huyết thoạt nhìn giống lươn nhưng nhỏ và ngắn hơn, kích cỡ bằng chiếc đũa, dài khoảng 20-30 cm. Thân lịch huyết có màu nâu đỏ như máu tươi, sinh sống ở các đầm nước lợ tại huyện Tuy Phước, huyện Phù Cát và TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định.

Vào những ngày mưa bão tháng 11 âm lịch hằng năm, lịch huyết bị ngập sặc nước phải ngoi lên bờ cát. Thời điểm này, người dân mới dễ dàng bắt được chúng. Đây cũng là lúc lịch huyết béo, thịt thơm và ngon nhất.

Lịch huyết dễ làm bởi không tiết ra nhiều chất nhớt như lươn. Lịch được mua về, người ta bỏ vào thau nước muối cho quẫy vùng, nhả bớt chất nhớt ra; sau đó rửa sạch để ráo rồi cắt thành từng khúc tùy theo món. Lịch huyết cũng dễ chế biến thành nhiều món ngon hấp dẫn như: nướng lá chanh, nướng lá lốt, nấu dưa chua, làm gỏi, um, xào, nấu cháo...

Người sành ăn hay dân nhậu thường thích 2 món từ lịch huyết là um và nướng lá lốt. Với món lịch huyết um, người dân Bình Định thường dùng các loại rau đồng: lá lốt, bắp chuối chát, ngổ điếc, rau răm, hành hoa, thân cây môn, nghệ tươi, ớt, sả... Phi dầu với tỏi đập dập, thêm nghệ tươi giã nhuyễn vừa tới, cho lịch huyết vào xào sơ chừng 1 phút rồi tắt bếp. Lịch huyết vừa săn lại thì nêm gia vị vào ướp gồm bột nêm, chút đường, muối, mắm, tiêu, ớt, sả. Để chừng 30 phút cho thấm, bật lửa lên, cho các loại rau đã xắt nhỏ vào um 10-15 phút. Món lịch huyết um nhất định phải ăn nóng ngay khi vừa tắt bếp mới ngon.

Lịch huyết um là món ăn đặc sản của người dân Bình Định trong mùa mưa lũ

Với món lịch huyết nướng lá lốt, sau khi lịch làm sạch, ướp với gia vị (muối, nghệ tươi, hành, tiêu, ớt...) khoảng 30 phút thì gói trong những chiếc lá lốt, nướng trên than hồng. Khi chất béo từ thịt lịch tiết ra, thấm qua lớp lá lốt cháy xèo xèo, tỏa hương thơm ngào ngạt là món nướng đã hoàn thành. Lịch huyết nướng lá lốt ăn nóng kèm bánh tráng nướng rất thơm, ngọt và dậy mùi.

Vì lịch huyết chỉ xuất hiện trong mùa mưa lũ nên khi chợ có bán, nhiều người dân Bình Định thường mua với số lượng lớn để trữ trong tủ đông ăn dần hoặc gửi biếu người thân ở các địa phương khác.

Chị Dương Thị Thùy, một thương lái hải sản ở huyện Tuy Phước, cho biết do năm nay mưa lũ ít nên lịch huyết không nhiều như những năm trước. Hiện giá lịch huyết bán tại chợ khoảng hơn 200.000 đồng/kg. Do được ưa chuộng nên khi đến mùa, nhiều người mua gửi biếu người thân ở xa, lịch huyết không còn bán nhiều ở các chợ như trước đây.

Cũng như lươn, lịch huyết có giá trị dinh dưỡng khá cao. Lịch huyết thuộc họ cá nên rất giàu chất đạm, đặc biệt là chứa nhiều axít amin histidine - rất cần thiết cho cơ thể trẻ em phát triển.

Theo đông y, thịt lịch huyết có tính cam ôn, bổ tì vị; công năng chủ trị: bổ hư tổn, khu trừ phong thấp, cường kiện gân cốt. Lịch huyết cũng là một thực phẩm chức năng, dược liệu giúp cơ thể cải thiện biếng ăn, suy kiệt, phụ nữ sau sinh, người sau bệnh nặng.

Hiện nay, ở Bình Định hầu như chưa ai nuôi lịch. Nguồn lợi này vẫn do thiên thiên ban tặng khi con người nơi đây biết giữ gìn hệ sinh thái tự nhiên.