Xao xác dừa xanh Hàm Tiến

Cách nhau vài mét, những cây dừa sân sau nhà thờ Rạng (Khu Du lịch Hàm Tiến - Mũi Né, TP Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận) như những chiếc dù ngoại cỡ đâm thẳng lên nền trời xanh thẳm.

Cẩn thận và chi tiết

Phạm Văn Tuấn (39 tuổi), thợ leo dừa, ngước nhìn cây một lúc như thể ước lượng độ cao, trước khi bắt tay vào việc. Công việc chuẩn bị của người thợ leo dừa xem ra khá cẩn thận và chi tiết. Đầu tiên, Tuấn lấy trong chiếc túi vải ra cuộn dây dù đường kính không to lắm nhưng rõ là chắc chắn. Tuấn buộc một đầu dây vào thắt lưng, rồi chuyển phần còn lại cho người phụ việc để người này bỏ rải trên đất.

Xong việc ấy, một tay Tuấn cầm rựa, một tay cầm chiếc nài leo hình số 8 (cũng bằng dây dù), rồi đặt một chân lên gốc dừa. "Bắt đầu rồi đây", tôi nhìn cách Tuấn chuẩn bị, nghĩ bụng. Đúng lúc ấy, Tuấn xỏ nài vào hai cổ chân, thân áp vào cây và bắt đầu trườn lên cho tới lúc tay chạm những bẹ dừa đầu tiên.

Thợ hái dừa luôn phải cẩn trọng trong từng phần việc

"Năm phút tới ngọn. Sao mà tài vậy trời!". Tôi kêu thầm khi Tuấn dùng tay kéo người lên, tìm một chỗ ngồi chắc chắn trên đầu ngọn dừa. "A ha, thấy đồi Hồng nghe!", Tuấn nói vọng xuống. Đồi Hồng, điểm du lịch cách Rạng gần 8 cây số. Thấy đồi Hồng, nghĩa là Tuấn cách mặt đất khá cao. Lúc này, tôi đâm lo cho Tuấn, dù biết anh là thợ leo dừa chuyên nghiệp. Còn Tuấn, dường như nỗi lo ấy nếu có, cũng đang được giấu kín. Giờ đây, anh chỉ biết đến nhiệm vụ "vệ sinh dừa", nghĩa là rong cành khô, chặt những buồng dừa cần chặt.

Thật thế, sau khi ngồi vững trên ngọn dừa, Tuấn tháo dây dù ở thắt lưng ra, vắt lên bẹ dừa trước mặt, trước khi buộc dây vô cuống buồng dừa định chặt. Rựa trên tay Tuấn bắt đầu đưa lên hạ xuống cùng những tiếng "bộp, bộp". Lúc này, dưới đất, người phụ việc kéo căng phần còn lại của dây dù, mắt lom lom nhìn lên ngọn cây. Nhìn Tuấn và người giúp việc làm, tôi thầm hiểu: Khi buồng dừa dứt ra, thay vì rơi thẳng xuống đất, nó sẽ rơi từ từ vì được bẹ dừa làm giá đỡ, cũng như được người phụ việc kéo dây làm chậm lại quá trình rơi. Quả thế, liền đó, sau một tiếng "bật" nhẹ trên đầu ngọn dừa có phần rung lên vì gió, buồng dừa đứt cuống và xuống đất theo cái cách tôi nghĩ.

Anh Diệp Xuân Trình, cựu Chủ tịch UBND phường Hàm Tiến, cựu Phó Ban Quản lý Khu Du lịch Hàm Tiến - Mũi Né, có lần kể khi chưa xảy ra nhật thực toàn phần (năm 1995) đánh thức du lịch Hàm Tiến - Mũi Né, Hàm Tiến có khoảng 150 ha dừa phân tán. Từ Phan Thiết đi Hàm Tiến, dừa xanh rợp bóng. Dừa Hàm Tiến nổi tiếng miền Trung, vì ngoài vẻ đẹp mang lại thì còn làm được nhiều việc: nấu dầu dừa, làm bánh tráng dừa, đánh dây xơ, xẻ gỗ làm nhà, lợp nhà... Con gái Hàm Tiến ngày đó da trắng hồng cũng bởi cả ngày không chịu cảnh nắng nôi, cho dù là xứ biển.

Sống ở xứ dừa, đa phần con trai Hàm Tiến đều biết leo dừa. Điều đó không ngoại lệ với Tuấn. Tuấn kể biết leo dừa từ năm 14 tuổi. Lớn lên, để ý cô nàng bán dừa nên hay đi hái trái cho nàng. Hái riết rồi nên duyên chồng vợ. Sau này, Tuấn về sống tại quê vợ, cách đó mười mấy cây số nhưng ngày ngày vẫn thường cưỡi xe đi Hàm Tiến hái dừa phụ vợ nuôi con. Dần dà, nhiều chủ vườn biết Tuấn, khi cần họ gọi. Song từ lúc đó, Tuấn bắt đầu chịu sự cạnh tranh về nghề. Vài chục người hái dừa chuyên nghiệp, không chuyên nghiệp lần lượt xuất hiện. Đó là, Nguyễn Chanh ở khu phố 3 Hàm Tiến, Huỳnh Út ở khu phố 2, Nguyễn Như Hùng của Khu Du lịch Vườn Cau, Nguyễn Cán ở khu phố Long Sơn… Trong số đó, Nguyễn Chanh (45 tuổi) là thợ có rất nhiều khách.

Luôn phải tính toán

Anh Diệp Xuân Trình cho hay: "Hàm Tiến có những năm tháng rực rỡ về phát triển du lịch. Trước khi tôi nghỉ hưu vào năm 2017, Hàm Tiến - Mũi Né có 152 cơ sở lưu trú với 6.126 phòng, chiếm 55,8% tổng cơ sở lưu trú và 59,2% số buồng, phòng toàn tỉnh, tăng khá so năm 1995. Du khách đến Hàm Tiến - Mũi Né hằng năm thường chiếm trên 65% tổng lượng khách đến Bình Thuận, riêng khách quốc tế chiếm 92%. Tuy nhiên, bên cạnh phát triển du lịch, cụ thể là số phòng ốc lưu trú tăng, Hàm Tiến đang mất dần màu xanh thiên nhiên, ở đây là diện tích dừa trong các khu du lịch. Chủ các dự án "lý luận" chẳng ai chịu tiền thuê đất hằng năm thay họ. Đất họ thuê phải đẻ ra tiền! Vì vậy, cứ thế xây phòng! May thay, mất nơi này nhưng dừa lại phát triển mạnh ở xã Thiện Nghiệp kề bên và vùng Long Sơn, Suối Nước của phường Mũi Né. Có đến 400 ha dừa xiêm, dừa bung (to trái) ở mấy nơi trên. Thợ leo dừa tăng nhưng vẫn có việc là vậy!".

Những người như Nguyễn Chanh, Phạm Văn Tuấn đều hiểu rõ để có việc thường xuyên, họ phải rành nghề. Phải biết nhìn vườn, lượng được trái. Phải biết dừa bung 20 năm tuổi, một năm cho 6 lần trái, mỗi lần 1 buồng từ 10-12 trái; dừa xiêm 8 lần trái/năm… Từ đó, chủ động tìm đến các vườn dừa, thay vì chờ chủ vườn gọi điện. Dừa cao 20 thước, cần 3 phút leo. Cao hơn, 5 phút. Trong một buổi sáng phải hái được vài trăm trái dừa. Ít hơn thì thu nhập thấp và người mua dừa cũng không vui, vì họ "đằng gì cũng thuê một chuyến xe, cần phải chở nhiều và chở đầy!".

Họ phải thành thạo trong các phần việc của nghề. Chẳng hạn, vệ sinh dừa ở các khu du lịch - một công việc có phần hơi khó, đòi hỏi nhiều kỹ năng. Nguyên nhân, hiện nay khu du lịch nào cũng xây khá nhiều phòng ốc; máy điều hòa nhiều vô kể và luôn nhô ra bên ngoài mái. Rất ít khoảng trống, khoảng xanh. Ở trên cao, muốn thả một bẹ dừa khô, chùm trái khô xuống mặt đất, thợ luôn phải tính toán thả ở đâu. Nếu lỡ tay, hư hỏng tài sản của người ta đều phải đền.

Tôi tò mò hỏi Tuấn nhân một lần trò chuyện với anh: "Có khi nào thay vì leo từng cây, thợ có thể phóng từ ngọn cây này sang cây kia?". Tuấn cười: "Ông ơi, điều đó chỉ có thể làm được ở những vườn cau, nơi cau chỉ cách nhau mỗi mét một cây. Còn dừa, cây cách cây ít nhất là 4 m". Chính vì vậy, công hái dừa khá cao: 2.000 đồng/trái. Vệ sinh dừa, cây cao 30 m, 150.000 đồng; cây 20 m, khoảng 100.000 đồng. Thợ giỏi mỗi ngày hái 500-600 trái, thu nhập khoảng 1 triệu đồng, chưa kể người mua dừa bồi dưỡng thêm. Thu nhập đó cho phép thợ dừa tích lũy, dành cho tuổi già bởi ngoài 50 tuổi, cơ bắp và sự nhanh nhẹn, dẻo dai không còn thì họ phải bỏ nghề!

Sợ lúc gió to

Mãi nghĩ về nghề leo dừa và những câu chuyện trước đó, tôi bất ngờ nghe Tuấn nói to để dưới đất nghe được: "Ở ngoài biển mù mù. Chuẩn bị gió to". Người giúp việc hỏi lại: "Chặt ráng được không? Nếu không, mai lại phải leo". "Cây rung lắc lắm!" - Tuấn đáp.

Cuộc đối đáp giữa 2 người thợ bị những cơn gió từ biển thổi vào làm đứt đoạn, cùng lúc với những cây dừa oằn chao. Tháng 6, sao gió như tháng 12 vậy trời? Tôi cảm giác gió có kèm theo cát làm mắt khó mở to. Hái dừa gặp gió to quả là nguy hiểm. Thời trước, dừa Hàm Tiến mọc sát mặt biển. Có không ít người trèo dừa gặp gió rung lắc cây, cứ phải ôm cây như khỉ ôm cột đình, đến lúc bí quá liều thả người rơi xuống biển để thoát hiểm.

Phạm văn Tuấn - người đã có 25 năm làm thợ leo dừa tại Hàm Tiến- Mũi Né

Tuấn đang tụt nhanh xuống. Một chân đã chạm đất. Tuấn nói trong hơi thở dốc: "Trước đây, dừa san sát nhau, làm giảm sức gió. Bây giờ, ở Hàm Tiến này, leo chỗ nào cũng sợ lúc gió to". Dứt câu nói, Tuấn và người bạn tiếp tục quấn dây. "Ngày mai sẽ leo sớm hơn để tránh gió" - Tuấn nói với bạn.