Tìm động lực mới để kinh tế TP HCM tăng trưởng

TP HCM là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục và khoa học - công nghệ hàng đầu cả nước. Tuy nhiên, gần đây, bàn về kinh tế TP HCM, nhiều chuyên gia cho rằng vai trò lẫn vị trí của thành phố đang giảm sút do các lĩnh vực, thế mạnh truyền thống đã khai thác hết công suất, những động lực tăng trưởng cũ đã đến giới hạn...

Mất dần vị thế dẫn đầu

Theo số liệu của Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM (HIDS), thành phố hiện có 300.000 doanh nghiệp (DN) nhưng 97% là DN nhỏ và vừa, năng lực cạnh tranh khá yếu.

Tỉ trọng xuất khẩu của TP HCM có thời kỳ chiếm 45% xuất khẩu cả nước, đến năm 2023 chỉ còn 12%. Tỉ trọng đóng góp của GRDP cũng giảm từ 22%-23% trước đây xuống còn 15%-16%. Trong đó, tỉ trọng ngành công nghiệp trong nền kinh tế giảm dần (năm 2022 chỉ còn chiếm 19% GRDP so với trung bình cả nước là 32%; đến nửa đầu 2024 còn 17,8%). Bình quân thu nhập/đầu người của TP HCM cũng không còn cao nhất cả nước.

Đáng lo ngại hơn, theo ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng HIDS, những năm qua, kinh tế TP HCM phát triển cơ bản theo chiều rộng trong khi hạ tầng công nghiệp hạn chế và không đáp ứng phát triển theo chiều rộng. Diện tích đất khu công nghiệp trên địa bàn chỉ gần 6.000 ha, chiếm 2,81% so với cả nước, với giá đất ngày càng đắt đỏ.

TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý - Đại học Fulbright Việt Nam, thẳng thắn nhìn nhận vị thế lẫn năng lực cạnh tranh của TP HCM đang bị xói mòn. Điều náy thể hiện ở sự sụt giảm về GDP, tỉ trọng đóng góp ngân sách lẫn kim ngạch xuất khẩu.

Ông Tự Anh dẫn chứng 5 năm trước, khu vực Đông Nam Bộ (bao gồm TP HCM) đóng góp hơn 50% tổng xuất khẩu cả nước, giờ chỉ còn 1/3. Trong khi đó, tỉ lệ này của khu vực đồng bằng sông Hồng hiện nay là 53%. Điều này cho thấy TP HCM và vùng Đông Nam Bộ đang có sự sụt giảm về tầm quan trọng, vị thế và khả năng cạnh tranh so với đồng bằng sông Hồng.

So với các đô thị trong khu vực như Kuala Lumpur - Malaysia, Bangkok - Thái Lan, TP HCM càng không cho thấy năng lực cạnh tranh. "Mô hình tăng trưởng (bao gồm cả môi trường, xã hội) của TP HCM không còn nhiều động lực do kinh tế đã chạm tới ngưỡng của sự phát triển. Cấu trúc kinh tế TP HCM đang thể hiện rõ dấu hiệu suy giảm về sản xuất công nghiệp. Tỉ trọng sản xuất công nghiệp chỉ chiếm khoảng 24% tổng GDP của thành phố" - TS Tự Anh phân tích.

Nhiều vướng mắc cần giải quyết

Các tháng đầu năm 2024, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam và TP HCM trên đà hồi phục nhưng đối diện nguy cơ tăng trưởng chậm lại.

Quý II/2024, tăng trưởng kinh tế TP HCM ở mức 6,31% - thấp nhất so với các thành phố trực thuộc trung ương và khu vực. Đến tháng 8-2024, kinh tế thành phố tiếp tục ghi nhận đà phục hồi song giải ngân đầu tư công còn thấp. Số DN thành lập mới tăng song số DN rút khỏi thị trường vẫn ở mức cao. Bà Lê Thị Huỳnh Mai, Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư TP HCM, cho biết trung bình cứ 100 DN tham gia thị trường thì có 58 DN rút lui.

Giải thích lý do tăng trưởng kinh tế TP HCM chậm lại trong khi đã có đủ cơ chế, chính sách, kể cả cơ chế đặc thù từ Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội để phát triển vươn tầm, TS Trần Du Lịch - Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia - cho rằng thành phố chưa tạo được sự đột phá trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế để tham gia công đoạn sản xuất có giá trị gia tăng cao. Các khu công nghiệp, khu chế xuất và ngành công nghiệp chưa tạo được sự khác biệt về năng suất, hàm lượng công nghệ trong cơ cấu giá trị.

Một lý do nữa là TPHCM vẫn đang nỗ lực giải quyết những dự án, công trình tồn tại nhiều năm, song phần lớn là vướng mắc về pháp lý nên kết quả còn hạn chế, gây lãng phí nguồn lực...

TS Trần Du Lịch cho biết TP HCM đã có định hướng phát triển; quy hoạch thành phố cũng đã có, đã trình và đang chờ Chính phủ phê duyệt. Theo Nghị quyết 31 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển TP HCM đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đến năm 2030, tăng trưởng bình quân của TP HCM phải đạt khoảng 8% - 8,5%/năm, GRDP bình quân đầu người khoảng 14.500 USD.

"Nếu đạt được mức này, TP HCM sẽ thoát được bẫy thu nhập trung bình. Muốn vậy, thành phố cần phấn đấu đạt tăng trưởng 7,8% năm 2024 và 8,5% năm 2025. Giai đoạn 2026-2030, phải phấn đấu đạt tổng đầu tư xã hội 35% GRDP; năng suất lao động phải tăng 7%-8% mỗi năm. Bên cạnh đó, TP HCM cần tích cực chuyển đổi số và chuyển đổi công nghiệp để tạo được sự đột biến về năng suất lao động" - TS Trần Du Lịch nhìn nhận.

Đồng quan điểm, TS Phạm Bình An cho rằng bối cảnh mới đòi hỏi TP HCM phải tìm động lực mới cho sự phát triển bằng cách thâm dụng công nghệ, thâm dụng vốn thay vì thâm dụng lao động. Bên cạnh đó, tập trung phát triển theo chiều sâu thay vì chiều rộng; đẩy mạnh kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn. Cần tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển đổi công nghiệp với nội hàm chuyển đổi kép và nâng cấp chuỗi giá trị, phát triển các ngành công nghiệp cốt lõi, từ đó tìm kiếm động lực tăng trưởng mới.

TS Phạm Bình An đề xuất tích hợp 2 xu hướng xanh và số để khai thác được lợi ích cộng sinh của cả 2 xu hướng. Lĩnh vực công nghiệp TP HCM cũng nên chuyển đổi sang công nghệ cao, nhà máy thông minh, dùng ít lao động, song song với nâng cấp chuỗi giá trị các ngành truyền thống như thực phẩm, dệt may, cao su nhựa... để chế biến các sản phẩm giá trị gia tăng cao.

"Chuyển đổi công nghiệp là quá trình thay đổi nền tảng các ngành công nghiệp. Ở cấp độ thành phố, đó là sự chuyển dịch cơ cấu theo hướng từ bỏ hoặc nâng cấp một số ngành truyền thống, phát triển các ngành mới giá trị gia tăng cao và bền vững. Cách làm này đã được nhiều quốc gia thực hiện và là xu hướng tất yếu" - Phó Viện trưởng HIDS nhấn mạnh. 

(Còn tiếp)