Trẻ chậm nói: Đừng để ân hận vì quá muộn

Bé trai 4 tuổi được gia đình đưa đến Viện Sức khỏe tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai do không có khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ. Mỗi khi cần lấy thứ gì bé thường kéo người lớn lại rồi ra tín hiệu dùng tay chỉ hoặc rặn chữ mà người nghe không hiểu gì.

Chặng đường cam go

Người mẹ làm công nhân cho biết do đi làm xa, sáng đi, tối về nên bé chủ yếu ở cùng ông bà và thường được cho xem tivi, điện thoại hằng ngày. Khi lên 2 tuổi chỉ bập bẹ được ít từ đơn, chưa nói được từ ghép. Nay đã 4 tuổi nhưng bé gần như không nói gì trong thời gian dài, vốn từ hạn chế. Khi có nhu cầu lấy đồ (sữa, cốc, đồ chơi….), bé chỉ có thể kéo người lớn lại rồi ra tín hiệu bằng cách chỉ tay và sẽ được đoán ý để đáp ứng. Bé chỉ nhớ được màu sắc, con vật đúng khi được dạy nhưng không tự nói khi được hỏi lại. Tại Viện Sức khỏe tâm thần, bé được chẩn đoán rối loạn ngôn ngữ diễn đạt.

Trường hợp khác là bé gái hơn 2 tuổi (ở Bắc Ninh) được đưa đi khám vì mới chỉ bập bẹ được một số từ đơn không rõ như mẹ, bà, cá... Mẹ bệnh nhi cho biết 18 tháng tuổi bé đi học mẫu giáo, tuy nhiên cháu không chơi với bạn, cũng ít tương tác với cô giáo, đa số thời gian chỉ lặng lẽ chơi một mình.

Theo TS-BS Vũ Sơn Tùng, Trưởng Phòng Sức khỏe tâm thần trẻ em và vị thành niên - Viện Sức khỏe tâm thần, chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ em là tình trạng chậm trễ trong việc đạt được mốc phát triển về ngôn ngữ. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu lời nói, phản ứng lại với lời nói của người khác, chậm nói, không ghép được các từ thành câu, vốn từ ít, diễn đạt câu vụng về… Thông thường, một trẻ được coi là chậm nói khi tới 2 tuổi vẫn chưa nói được khoảng 50 từ đơn hoặc chưa nói được từ ghép (câu 2 từ). "Không ít cha mẹ không nhận ra con mình chậm nói nên để lỡ mất cơ hội can thiệp ngôn ngữ cho trẻ. Đáng chú ý, nhiều trường hợp thấy con khó phát âm, nói ngọng… đã vội vàng đưa đi cắt thắng lưỡi" - BS Tùng cảnh báo.

Đừng bỏ lỡ giai đoạn vàng

BS Tùng cho rằng có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng chậm nói ở trẻ. Đó là có vấn đề ở cơ quan phát âm (sứt môi hở hàm ếch, lưỡi), vùng não chi phối phát âm, vận động vùng miệng, trẻ khiếm thính, rối loạn phổ tự kỷ, chậm phát triển trí tuệ; khuyết tật trí tuệ như chứng khó đọc, hội chứng down… Bên cạnh đó, yếu tố nguy cơ khiến trẻ dễ chậm phát triển ngôn ngữ hơn là khi trong gia đình có tiền sử chậm nói. Trẻ có cha mẹ hoặc anh chị em gặp vấn đề về ngôn ngữ có nguy cơ bị chậm nói cao gấp 2-3 lần so với gia đình bình thường. Ngoài ra, thời gian sử dụng tivi, điện thoại hơn 2 giờ ở trẻ 1-3 tuổi làm tăng nguy cơ chậm nói. Các nghiên cứu cho thấy việc trẻ tiếp xúc với nhiều ngôn ngữ sẽ làm tăng nguy cơ chậm nói (khoảng 22%), trong khi nếu tiếp xúc với một ngôn ngữ tỉ lệ này thấp hơn (8%). Trẻ nam có tỉ lệ mắc các rối loạn ngôn ngữ cao hơn đáng kể so với nữ.

BS Nguyễn Mai Hương, Phó trưởng Khoa Tâm thần - Bệnh viện Nhi Trung ương, lưu ý việc phát hiện sớm các dấu hiệu chậm phát triển ngôn ngữ, giao tiếp ở trẻ sẽ đem lại cơ hội điều trị tốt hơn. Cha mẹ cần lưu ý phát hiện các bất thường khác đi kèm, bao gồm những bất thường về hàm mặt, về bộ máy phát âm. Trẻ kém phản ứng với âm thanh hoặc không hiểu lời nói, không hiểu mệnh lệnh. Kém các kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội: Gọi ít đáp ứng, giảm nhìn mắt, thờ ơ, ít chơi với các bạn cùng lứa, không biết khoe mách hoặc chia sẻ mối quan tâm, không có các cử chỉ như chỉ ngón, vẫy tay chào, gật/lắc đầu… Các hành vi bất thường: Động tác chơi tay, vẫy tay bất thường, đi kiễng chân, quay tròn người, cuốn hút quá mức vào một đồ vật, sự việc nào đó… Đôi khi trẻ hoạt động nhiều quá mức, rất khó ngồi yên, khó duy trì sự tập trung chú ý trong vài phút. Trẻ có những cơn cáu giận vô cớ, xuất hiện thường xuyên, cường độ mạnh.

Các chuyên gia cho rằng vui chơi với trẻ là cách thức tốt nhất giúp trẻ học ngôn ngữ. Thông qua các hoạt động chơi tương tác với cha mẹ hoặc với trẻ em khác, trẻ sẽ bắt chước cách phát âm, diễn đạt mong muốn, hiểu yêu cầu của người khác. "Tương tác ở đây là tương tác tích cực để kích thích trẻ bật âm; trẻ phản ứng, tham gia trò chơi và hiểu những gì người thân đang giao tiếp. Hạn chế câu mệnh lệnh. Ví dụ: thay vì hỏi "con nói "hoa" đi", hãy nói "con xem này, hoa" - một chuyên gia tâm lý khuyên.

Theo BS Tùng, với các trường hợp rối loạn ngôn ngữ có chỉ định can thiệp thì liệu pháp điều trị thường gồm trị liệu ngôn ngữ, hỗ trợ giáo dục và các hoạt động khuyến khích trẻ giao tiếp. Liệu pháp này có thể được thực hiện bởi các nhà trị liệu ngôn ngữ và lời nói, các bác sĩ lâm sàng khác. Ngoài ra, giáo dục cộng đồng, tăng cường nhận thức về sự quan trọng của việc phát hiện và can thiệp sớm đối với trẻ bị chậm phát triển ngôn ngữ là rất cần thiết…

"Việc can thiệp sớm, đặc biệt ở trẻ từ 0-3 tuổi có thể giúp cải thiện, sớm đạt các mốc phát triển ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp. Ngay khi trẻ 3, 4 tháng tuổi phụ huynh cần quan sát những dấu hiệu phát triển ngôn ngữ của trẻ. Từ 2-3 tuổi trở xuống là giai đoạn vàng để hỗ trợ can thiệp hiệu quả nếu trẻ bị chậm nói" - BS Tùng nhấn mạnh.