Bài 2: Bị giết vì đố kỵ?

Có 4 trong 7 giả thuyết cho rằng Mozart bị giết do lòng đố kỵ, ghen tuông và thù hận. Ba giả thuyết còn lại quy cho bệnh tật. Giả thuyết được nói đến nhiều nhất là Mozart bị người cùng thời Antonio Salieri, nhà soạn nhạc chính thức của cung đình Áo, đầu độc vì lòng đố kỵ.

Pushkin cũng tin

Antonio Salieri

Antonio Salieri sinh ở thành phố Legnago, miền Bắc Ý, là một nhà soạn nhạc người Ý có tài được vua Áo mời đến Vienna làm việc. Salieri từng viết 45 vở nhạc kịch nổi tiếng khắp châu Âu. Vở Tarare của ông trình diễn ở Vienna năm 1787 nghe đâu còn ăn khách hơn vở Don Giovanni của Mozart lúc bấy giờ.

Tin đồn Salieri đầu độc Mozart bùng phát sau khi Salieri qua đời. Một vị linh mục cho biết từng nghe Salieri thú nhận ăn năn hối lỗi vì đã sát hại Mozart trong một lần xưng tội. Lời thú tội này nghe đâu có ghi vào sổ nhà thờ, tuy nhiên cuốn sổ ấy giờ đây đã thất lạc. Bởi hối hận nên Salieri hóa điên khiến 7 người con gái của Salieri phải đưa ông vào bệnh viện tâm thần.

Cũng theo giả thuyết này, thân nhân và bạn bè thân thiết của Salieri tìm đủ mọi cách để ém nhẹm thông tin rò rỉ từ nhà thờ. Từ đầu thập niên 1830 tin đồn này lan tỏa đến nước Nga. Đại văn hào Pushkin lấy ý này viết thành truyện Mozart và Salieri 5 năm sau khi Salieri qua đời. Trong truyện, Salieri được mô tả là một người căm thù mù quáng Mozart theo kiểu “trời đã sinh Salieri tại sao lại sinh thêm Mozart”. Năm 1898, nhà soạn nhạc Nga Nikolai Rimsky-Korsakov cũng lấy ý này dựng một vở nhạc kịch cùng tên.

Một phiên bản khác của âm mưu ám sát Mozart lại cho rằng người tiết lộ tin đồn động trời là ca sĩ nhạc kịch Callisto Bassi. Và nhà văn Pushkin đã dựa vào nguồn tin của ca sĩ này để viết quyển sách nổi tiếng của mình.

Phục hồi danh dự cho Salieri

Cách đây 6 năm, nhân dân ở Legnano đã tổ chức 1 tháng liên hoan trình diễn tác phẩm của Antonio Salieri. Đồng thời có một cuộc hội thảo lớn quy tụ các nhà sử học và nghiên cứu âm nhạc quốc tế phân tích cái chết của Mozart. Các hoạt động này nhằm giải oan và phục hồi danh dự của Antonio Salieri. Đặc biệt ý đồ này đã được ông Rudolph Angermuller, Giám đốc tổ chức Mozart Foundation ở Salzburg, ủng hộ.

Lý do khiến ông Angermuller không tin vào giả thuyết Salieri hạ độc Mozart khá đơn giản: “Có người mẹ nào giao con mình (Franz Xaver Wolfgang) cho người giết chồng mình dạy dỗ hay không? - Tôi tin rằng không”. Wolfgang là con trai của Mozart.

Thật vậy, Salieri là thầy dạy nhạc cho con trai của Mozart. Trong số học trò của Salieri còn có những người còn nổi tiếng hơn thầy về sau là Lugwig Van Beethoven, Franz Schubert và Franz Liszt. Một người thầy như thế có thể nào đang tâm hạ độc Mozart vốn là đàn em (Salieri hơn Mozart 6 tuổi)?

Nỗ lực của người dân thành Legnano thật đáng quý nhưng xem ra khó thành công như mong ước. Bởi tên tuổi của Pushkin quá lớn. Qua cuốn Mozart và Salieri, ông đã định hình mãi mãi hình tượng một Salieri hèn mọn và độc ác. Gần đây thêm một tên tuổi lớn khác là đạo diễn điện ảnh Milos Forman thực hiện phim Amadeus cũng mô tả Salieri, một nhà soạn nhạc tầm thường ganh ghét thiên tài Amadeus Mozart. Đoạn phim tố cáo tâm địa độc ác của Salieri được thể hiện rất ấn tượng: đám ma của Mozart chỉ có một người đi đưa. Đó là Salieri lặng lẽ đi theo chiếc quan tài. Amadeus từng đoạt giải Oscar Mỹ.

Người ta thường gọi những tác phẩm nói trên của Pushkin, của Rimski-Korsakov, của Milos Forman là những giá trị gia tăng cho thuyết Salieri hạ độc Mozart vì lòng đố kỵ. Dù không có bằng chứng, dù không có phán quyết chính thức nào, dù chỉ là tin đồn hay giả thuyết, Salieri vẫn bị người đời nghi ngờ suốt đời suốt kiếp.