Barré-Sinoussi, nhà khoa học thầm lặng

Sau khi phân lập được virus HIV/AIDS , cuộc đời bà Barré-Sinoussi hoàn toàn bị đảo lộn. Bà từng tâm sự: “Tôi thường nói rằng tôi có một cuộc sống trước 1983 và sau 1983. Điều này đúng về mặt chuyên môn cũng như về mặt cá nhân. Những cuộc nghiên cứu về AIDS đã trở thành công việc chính của tôi và tôi đang dành phần lớn cuộc đời tôi cho nó”.

Chiếc bóng thầm lặng

25 năm qua, bà Barré-Sinoussi tiếp tục nghiên cứu về HIV/AIDS, trở thành chuyên gia về thuốc chống retrovirus. Bà không chỉ nghiên cứu mà còn đến tận những nơi có dịch HIV/AIDS hoành hành.

Đêm 6-10, bà đón nhận tin mình đoạt giải Nobel cùng với tiến sĩ Harald Zur Hansen (người phát hiện virus papilloma gây bệnh ung thư cổ tử cung) và giáo sư Luc Montagnier trong tâm trạng khó tả. Lúc đó bà đang ở Viện Pasteur tại Phnom Penh, thủ đô Campuchia, tìm hiểu các bệnh nhân mắc bệnh AIDS- ho lao.

Francoise Barré-Sinoussi sinh ngày 30-7-1947 tại Paris, tốt nghiệp tiến sĩ hóa sinh năm 1974 và làm công tác nghiên cứu ở INSERM (Viện nghiên cứu y học và sức khỏe quốc gia) từ năm 1975, chuyên nghiên cứu một nhóm siêu vi đặc biệt có tên retrovirus. Hai năm sau, bà vào viện Pasteur Paris cùng với Jean-Claude Chermann nghiên cứu retrovirus ở thú vật.

Năm 1981, trên thế giới, nhất là tại Pháp và Mỹ, xuất hiện một virus bí ẩn gây ra căn bệnh lạ có tên gọi là “bệnh 4H”. Bệnh này thường chỉ tấn công những người đồng tính, hút chích ma túy, mắc bệnh máu loãng và người Haiti. Lúc bấy giờ, cộng đồng khoa học quốc tế hoàn toàn không biết rằng thế giới sắp đối mặt với một "căn bệnh của thế kỷ" mà cho tới nay vẫn chưa tìm ra thuốc ngừa và thuốc đặc trị. Đó là bệnh AIDS mà tác nhân gây bệnh là virus HIV. Trong vòng 25 năm, đã có 25 triệu nạn nhân của bệnh này trên thế giới.

Mọi sự bắt đầu từ mẫu sinh thiết hạch từ Bệnh viện Claude-Bernard gửi về Viện Pasteur Paris cho giáo sư Luc Montagnier vào tháng giêng năm 1981. Dưới sự điều hành của giáo sư Montagnier, bà Barré-Sinoussi cùng với đồng nghiệp Jean-Claude Chermann truy tìm retrovirus lạ trong các mẫu cấy và phân lập được nó (virus HIV) vào ngày 20-1-1983. Khi phát hiện chấn động thế giới này được công bố, người ta chỉ nói nhiều về giáo sư Montagnier, còn tên bà và Chermann thì lẩn khuất ở đâu đó.

Montagnier là một nhà khoa học đã nổi tiếng trước đó từ lâu, còn bà Barré-Sinoussi chỉ là cái bóng của ông tại Viện Pasteur lúc bấy giờ. 25 năm sau, khi được nhìn nhận là đỉnh cao của ngành nghiên cứu cơ bản, bà vẫn là một nhà nghiên cứu âm thầm, “một cái bóng của Montagnier” như người ta thường nói.

Một bệnh nhân AIDS ở châu Phi

Giáo sư Michel Kazatchkine, Giám đốc Quỹ Thế giới chống AIDS, nguyên giám đốc ANRS (Cơ quan Nghiên cứu bệnh AIDS Pháp), giải thích: “Khiêm tốn là một đức tính nổi bật của bà. Hơn nữa cũng tại cơ chế”. Cứ nhìn vào văn phòng nhỏ xíu của bà tại Viện Pasteur thì cũng rõ. Với điếu thuốc đầu lọc menthol trên môi và một con mèo bên cạnh, bà điều hành phòng thí nghiệm của viện Pasteur với một năng lượng khổng lồ: bà làm việc một tuần bảy ngày, mỗi ngày không dưới 13 giờ.

Bà thường hay tâm sự: “Nơi tôi cảm thấy hạnh phúc nhất chính là phòng thí nghiệm của tôi ở Pasteur, gặp gỡ trao đổi kinh nghiệm với các nhà nghiên cứu, các bác sĩ ở bệnh viện và khi tôi đến các nước bị ảnh hưởng bệnh AIDS nặng nhất, ở châu Phi hoặc châu Á”.

Thời giờ rảnh rỗi, bà viết sách, viết báo. Tính đến nay, bà đã xuất bản 200 tài liệu khoa học và có hơn 120 bài báo được đăng trên các tạp chí chuyên ngành.

Day dứt

Barré-Sinoussi không tự giam mình trong phòng thí nghiệm. Bà còn là một người hành động. Bà Alice Dautry, Viện trưởng Viện Pasteur, nhận xét: “Francoise là một người can đảm, kiên trì và có đạo đức. Chị đã đấu tranh trong 25 năm qua với các chính phủ và cơ quan trên khắp thế giới về công tác nghiên cứu và phòng chống HIV/AIDS. Chị cũng chẳng ngại đến tận những nơi bệnh AIDS hoành hành, tiếp xúc những bệnh nhân trong tình trạng vô vọng”.

Lĩnh vực hoạt động của bà hiện nay rất rộng: Chủ tịch Hội đồng Khoa học ANRS (bà là một trong những người sáng lập), Giám đốc nghiên cứu “hạng đặc biệt” tại INSERM, chủ nhiệm Uy ban Y đức Viện Pasteur, cố vấn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và của Tổ chức HIV/AIDS của Liên Hiệp Quốc.

Điều làm cho bà day dứt là căn bệnh AIDS tiếp tục hoành hành khắp nơi. Phát biểu trên nhật báo hàng đầu ở Pháp Le Monde, bà nhận định: “Chúng ta đã đạt được một số tiến bộ nhưng, nhìn chung, rất buồn khi nhận thấy những tàn phá ghê gớm của HIV/AIDS. Mỗi năm có hàng triệu người nhiễm HIV và chết vì bệnh AIDS”.

Bà cũng rất tiếc rẻ vì “vắc-xin chống HIV/AIDS liên tục thất bại trong hai mươi mấy năm qua. Bây giờ cũng không biết có thể tìm ra vắc-xin hay không, cho nên ấn định một thời gian nào đó là không thể”.

Tuy nhiên, bà không tuyệt vọng. Theo bà, cần phải trở lại phần nghiên cứu cơ bản. Bà nói: “Một trong những yếu tố giới hạn nghiên cứu là chúng ta biết quá ít về miễn dịch học. Ở châu Phi có những con khỉ mang virus HIV nhưng chúng không mắc bệnh AIDS. Chúng ta phải đi theo hướng đó, giải mã cho được bí ẩn đó”.

Riêng đối với nước Pháp, giải thưởng Nobel y học lần này giúp bà hy vọng chính phủ sẽ đầu tư nhiều hơn vào nghiên cứu cơ bản. Bà cho biết nhiều nhà nghiên cứu trẻ Pháp bỏ đi các nước khác vì đồng lương quá thấp.