Raisa Gorbachev mê hoặc phương Tây

Raisa Maksimovna Gorbachyova Titarenko - tên đầy đủ của bà Raisa Gorbachev - chào đời ngày 5-1-1932 tại thành phố Rubtsovsk, vùng Altai, Siberia. Cha bà là kỹ sư đường sắt Maxim Andreyevich Titarenko, người Ukraine còn mẹ bà là một phụ nữ người Siberia.

Hồi còn nhỏ bà sinh sống và học hành tại vùng núi rừng Ural. Sau bà lên thủ đô Moscow học khoa xã hội trường đại học tổng hợp Moscow. Tại đây bà gặp và yêu ông Mikhail Gorbachev. Họ làm lễ cưới tháng 9-1953, bà về làm dâu nhà chồng ở vùng Stavropol, miền Nam nước Nga. Tại đây bà dạy triết học Mác-Lênin và bảo vệ thành công luận án nghiên cứu đời sống người dân trong một nông trang tập thể. Họ chỉ có một cô con gái là Irina Mihailova Virganskaya, sinh năm 1956.

Theo chồng trở lại thủ đô, bà làm giáo sư đại học tại Moscow. Năm 1985, ông Gorbachev trở thành nhà lãnh đạo Liên Xô (LX). Bà nghỉ dạy, làm trợ thủ đắc lực cho chồng. Việc ông Gorbachev vươn lên vị trí lãnh đạo Đảng Cộng sản LX năm 1986 được coi là phần mở đầu của một cơn “địa chấn chính trị”. Và bà Raisa, trong con mắt của người dân LX cũng như của người nước ngoài, là hiện thân của những thay đổi sắp xảy ra.

Bà Raisa trên bìa tuần báo Mỹ Time

Dấu ấn Raisa

Raisa Gorbachev nổi lên như một đệ nhất phu nhân có tâm hồn và kiểu cách riêng của mình khi bà theo chồng công du nước ngoài. Thậm chí có một thời, người dân Moscow chuyền tay nhau một cuộn băng video ghi hình những chuyến đi nước ngoài của bà.

Lần đầu tiên báo giới phương Tây chú ý đến bà là vào năm 1984, khi tháp tùng ông Gorbachev, lúc đó là Ủy viên bộ chính trị LX, viếng thăm nước Anh. Hai ông bà là khách mời của thủ tướng Anh lúc bấy giờ là “bà đầm thép” Margaret Thatcher. Họ lập tức chú ý đến trang phục hợp thời trang của bà Raisa, nhất là đôi giày đính kim tuyến và dây xích. Bà thể hiện một hình ảnh hoàn toàn trái ngược với đa số các phu nhân LX – kể cả các đệ nhất phu nhân LX trước đó - vốn ăn mặc xuềnh xoàng, “quê mùa” so với tiêu chuẩn phương Tây. Trong một chuyến công du nước Pháp, báo chí nước này khen bà “ăn mặc lịch sự nhưng không chưng diện”.

Tuy nhiên, điều gây sốc nhất cho những người phương Tây là kiểu cách ăn nói sôi nổi và mô phạm. Trong một lần theo chồng tham dự cuộc họp cấp cao ở Reykjavik, Iceland vào mùa hè 1986, bà làm cho nhân viên hướng dẫn phát hoảng với những câu hỏi lắt léo, hàn lâm. Năm 1987, lần đầu tiên bà Raisa theo chồng đến Mỹ. Bà Nancy Reagan – phu nhân tổng thống Ronald Reagan - tỏ ra khá khó chịu vì bà Raisa nói gần như thuyết trình đủ thứ đề tài từ kiến trúc đến chủ nghĩa xã hội. Bà Reagan nói với những người thân cận: “Không hiểu bà ấy nghĩ mình là ai nhỉ?”

Cá tính và kiểu cách sôi động của bà khiến giới truyền thông Mỹ phải thay đổi cách nghĩ về LX vì không giống như những gì ở Mỹ người ta tuyên truyền về LX. Chính ông Gorbachev cũng có lần công khai thừa nhận rằng ông chịu ảnh hưởng chính trị của vợ một phần. Ông thú nhận: “Tôi bàn hết thảy mọi việc với Raisa, kể cả những việc hệ trọng của chính quyền Xô Viết”.

Đối với đa số dân chúng LX sống một cuộc sống chưa đầy đủ, vật lộn trong nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn đòi hỏi phải đổi mới, việc bà Raisa luôn luôn xuất hiện bên cạnh chồng trong những dịp lễ lạt là rất mới. Không ít người chỉ trích bà có lối sống xa hoa rất xa lạ với chủ nghĩa xã hội, thậm chí trở thành mục tiêu chỉ trích tham nhũng trong giới lãnh đạo cao cấp.

Bà Raisa bị chỉ trích là quá chưng diện, “chơi trội” để gây ảnh hưởng cá nhân. Sự hiện diện của bà trong những chuyến công du nước ngoài của tổng thống Gorbachev và các dự án văn hóa trong nước đã dấy lên một cuộc tranh luận trong nội bộ Điện Kremlin: là đệ nhất phu nhân nên hay không nên xuất hiện nổi bật trước công chúng thay vì đóng vai trò khiêm tốn của một bà nội trợ luẩn quẩn trong hậu trường?

Thảm họa hạt nhân ở Chernobyl tháng 4-1986 là một dịp để bà Raisa nổi lên như một nhà hoạt động xã hội hiếm thấy ở các vị đệ nhất phu nhân thời bấy giờ. Bà làm việc hăng say vì những đứa trẻ bị nhiễm phóng xạ nguyên tử, mắc bệnh ung thư máu. Bà đóng góp 100.000 USD cho quỹ từ thiện “Máu cho thế giới trẻ em” năm 1989. Số tiền và những tặng vật do bà vận động quyên góp được đã được dùng để mua trang thiết bị cho ngân hàng máu và tập huấn các bác sĩ Nga làm việc ở nước ngoài. Kết quả: tỉ lệ trẻ em mắc bệnh ung thư máu được cứu sống trên nước Nga đã được cải thiện rõ rệt.

Cuộc đảo chính lật đổ tổng thống Gorbachev năm 1991 đã để lại trong lòng bà Raisa một vết hằn sâu. Bẵng đi một thời gian khá lâu, tên tuổi bà biến mất trên các phương tiện truyền thông Nga. Trong khi đó bà vẫn âm thầm hoạt động. Năm 1997, bà thành lập câu lạc bộ Raisa Maksimovna khuyến khích phụ nữ Nga tham gia các hoạt động chính trị. Tuy nhiên bệnh tật đã không cho phép bà hoạt động lâu dài.

Một người vợ đáng yêu

Bà mắc bệnh ung thư máu phải vào bệnh viện đại học y Munster ở Đức để chữa trị. Lúc này thái độ của người Nga đối với bà đã thay đổi. Các bài báo bày tỏ cảm tình với cựu đệ nhất phu nhân xuất hiện trên báo, đài Nga ngày càng nhiều. Nằm trong viện, hằng ngày bà nhận được hàng ngàn thư và điện tín hỏi thăm và chúc bà sớm bình phục. Vladimir Polyakov, người phát ngôn của ông Gorbachev, chua chát nhận xét: “Vùi người ta xuống bùn rồi đưa họ lên mây xanh sau khi người ta gặp nạn”.

Bà Raisa Gorbachev qua đời ngày 20-9-1999, hưởng thọ 67 tuổi. Bà được an táng tại nghĩa trang Novodevichy, Moscow. Tổng thống Boris Yeltsin, đối thủ chính trị của ông Gorbachev, gửi điếu văn chia buồn với “con người tuyệt vời, một phụ nữ xinh đẹp, một người vợ và một bà mẹ đáng yêu” .

Trong quyển tự truyện của mình, phát hành năm 1996, ông Gorbachev thừa nhận lúc sinh tiền bà không được lòng nhiều người. Ông trích dẫn một trong nhiều lá thư gửi đến Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản LX: “Bà ấy tưởng mình là ai nhỉ? Ủy viên bộ chính trị chắc?” Và ông viết tiếp: “Không, bà ấy chỉ là vợ tôi”.