“Vật quý của gia đình” CIA

“Vật quý của gia đình CIA” là gì? Đó là một phần tư thế kỷ tiến hành những vụ ám sát ở nước ngoài (trong đó có Fidel Castro), bí mật theo dõi người trong nước, bắt cóc người và thâm nhập trụ sở các tổ chức khuynh tả từ 1953 đến 1973, đột nhập trái phép vào nhà riêng, nghe lén điện thoại, theo dõi các nhà báo v.v...

Xuất xứ của tập tài liệu này là James Schlesinger, nguyên giám đốc CIA (từ tháng 2 đến tháng 7-1973), ra lệnh cấp dưới tổng hợp cho ông xem CIA đã làm những chuyện gì trái pháp luật trong hơn hai chục năm trước. Schlesinger làm như vậy vì áp lực báo chí tố giác CIA tham gia vụ bê bối Watergate và người tiền nhiệm là Richard Helms bị cách chức bởi từ chối đình chỉ cuộc điều tra xì-căng-đan chính trị bất lợi cho tổng thống Nixon này. Schlesinger là đệ tử trung thành của Nixon. Ông muốn biết CIA đã làm những trò gì, trước mắt có hại cho người ông muốn bảo vệ. Nhưng thời gian ông ở CIA chỉ có 5 tháng. Tháng 7-1973, tổng thống Nixon bổ nhiệm ông làm ngoại trưởng.

Sẽ không chịu nổi búa rìu dư luận

William E. Colby, người kế nhiệm, lúng túng không biết làm gì với “vật quý của gia đình” khi mới nhận nhiệm sở: công khai hay giữ kín? Bởi Colby cũng chịu nhiều áp lực từ giới báo chí cũng như phe đối lập như tướng Schlesinger. Lúc đó, Colby cũng có ý định chứng tỏ cho công chúng biết CIA không muốn giấu giếm thông tin sau khi CIA dính líu vào vụ Watergate. Tuy nhiên, chỉ có vài chục trang tư liệu bị kiểm duyệt gắt gao nói về các hoạt động phạm pháp của CIA ở Mỹ trong những năm 1950 được công bố trong một bài báo đăng trên tờ The New York Times tháng 12-1974 của nhà báo Seymour Hersch.

Sau này, trong cuốn hồi ký xuất bản năm 1978, Colby giải thích tại sao ông không dám công khai “vật báu của gia đình”. Ông cho rằng CIA - vốn đã mang tiếng xấu quá nhiều, hơn nữa lại dính vào vụ Watergate - không thể nào chịu nổi búa rìu dư luận nếu công khai những chuyện tai tiếng.

24 năm sau, ông trùm CIA Hayden đã dám làm chuyện mà Colby không dám là vạch áo cho người xem lưng. Hẳn tướng Hayden có động cơ riêng. Nhật báo The New York Times số ra ngày 23-6-2007 phân tích rằng, Hayden đang ở trong thế nguy hiểm vì bị chỉ trích kịch liệt về chương trình giam cầm và tra vấn bí mật nhiều người kể từ vụ khủng bố 11-9-2001. Tình hình chẳng khác mấy hồi thời Schlesinger hay Colby. Và tướng Hayden quyết định “chịu đấm ăn xôi” để thay đổi hình tượng của CIA.

Từ một tổ chức tuyệt mật, tướng Hayden muốn công chúng từ nay hiểu rằng CIA đang dấn mình vào một nền văn hóa mở. Việc công bố tập tài liệu “vật quý của gia đình” nằm trong chính sách mới của CIA, theo đó tính minh bạch sẽ được thể hiện một cách dũng cảm. Khi còn làm giám đốc Cơ quan An ninh quốc gia (NSA), tướng Hayden từng áp dụng chính sách này bằng cách mời nhà báo đến dự các buổi phổ biến chỉ thị của NSA. Ông cũng cho phép các quan chức NSA cung cấp tài liệu cho nhà văn James Bamford để viết cuốn Body of Secrets nói về NSA.

CIA bây giờ khác xưa?

Vốn là một chuyên gia về PR (quan hệ công chúng) có tiếng ở Washington, tướng Hayden đã quyết định tuyên bố sẽ công khai “vật quý của gia đình” trong tuần này tại một cuộc họp của Hội Sử gia chuyên viết về quan hệ Mỹ với nước ngoài. Ông mô tả tập tài liệu là “một cái nhìn thoáng qua của một thời đại rất khác biệt và một cơ quan rất khác biệt”. Ý ông muốn nói CIA bây giờ không giống như ngày xưa. Ông cũng đã chỉ đạo công bố 11.000 trang tài liệu về chiến tranh lạnh với Liên Xô và Trung Quốc dưới dạng CD. Các sử gia đã được biếu không các CD ngay trong cuộc họp.

Colby (bìa phải) thảo luận với tổng thống Gerald Ford hồi năm 1975 về các hoạt động trái phép của CIA trong quá khứ

Tướng Hayden cũng nhân cuộc họp trên đã bảo vệ cơ quan theo một cung cách hiếm thấy ở cơ quan có truyền thống bảo vệ quyết liệt bí mật của chính phủ như CIA. Ông nói khi chính phủ giữ kín thông tin thì tin đồn thất thiệt và chuyện hoang đường nở rộ. Ông nêu ví dụ báo cáo của Nghị viện châu Âu cho biết CIA đã thực hiện 1.245 chuyến bay bí mật trên không phận châu Âu từ nước này qua nước khác chở những kẻ bị CIA bắt giữ vì nghi ngờ là phần tử khủng bố. Từ đó báo chí suy ra có cả ngàn người bị bắt cóc.

Theo tướng Hayden, thật ra chỉ có không tới 100 người bị bắt trong chiến dịch chống khủng bố ở nước ngoài kể từ sự kiện 9-11-2001. Ông cho biết thêm nhờ thẩm vấn những nghi phạm này, trong đó có một số trường hợp dùng cực hình để lấy cung, mà CIA thu thập được hơn 8.000 biên bản tình báo.

Liệu chính sách cởi mở hơn - hay minh bạch theo từ chuyên môn ở Washington - của tướng Hayden có thành công? Ông Bamfort tin rằng tướng Hayden là người cởi mở hơn các vị tiền nhiệm nhưng ông lưu ý rằng luật là luật, tất cả tài liệu mật phải được giải mật theo quy định, dù xấu xa đến mấy. Tuy nhiên, ở CIA nếu làm theo luật sẽ không bao giờ có huân chương.

Vẫn theo The New York Times, quyết định công khai “vật quý của gia đình” của tướng Hayden không được một số cựu binh CIA hoan nghênh. Một cựu sĩ quan CIA giấu tên nhận xét: “Nhân viên CIA, nhất là giới trẻ, muốn mình thuộc về một tổ chức có lịch sử và truyền thống đáng tự hào. Nếu cho rằng những nhà sáng lập cơ quan là một lũ tội phạm thì chẳng giúp được gì”.