“Bán bò tậu ễnh ương”

Từ điển của nhóm Vũ Dung: “Làm ăn không biết tính toán; Bỏ thức tốt để chuốc lấy của không ra gì”. Từ điển của GS Nguyễn Lân: “Chê kẻ không biết làm ăn”. “Từ điển tục ngữ Việt” của Nguyễn Đức Dương: “(Đừng) bán bò đi để tậu ễnh ương (về)...”.

Minh họa từ internet

Tại sao có người vụng “tính toán” tới mức bán bò đi để mua con ễnh ương về nuôi?

Ễnh ương (花狭口蛙 - kaloula pulchra) thuộc họ ếch nhái, đầu và 4 chân nhỏ nhưng bụng lại rất to. Chúng giao phối, sinh sản vào mùa mưa và thường cất tiếng gọi bạn tình bằng những âm thanh không biết mỏi: ộp... ương... ộp... ương... to như bò rống. Đặc biệt, khi kêu thì bụng ễnh ương càng phình ra tợn (“ễnh” mô tả cái bụng to, “ương” gợi tả tiếng kêu mà thành tên). Thế nên, loại bò gầy, suy dinh dưỡng, bụng ỏng, đít beo được dân gian ví với con ễnh ương (vùng Thanh Hóa còn gọi là “bò cóc”).

Tại sao có người vụng đến mức bán một con bò tốt để mua về con bò khác gầy ốm, trông như con ễnh ương? Từ xa xưa, dân gian đã có ý thức về di truyền và chọn giống trong chăn nuôi (“Mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng”; “Mua trâu xem vó, mua chó xem chân”...). Cách đây vài ba chục năm vẫn còn những người chọn cách “làm ăn” bán đi con bò tốt, mua con bò khác ốm yếu nhưng ít tiền hơn để nuôi. Không phải họ không biết cách chọn giống hay “rồ dại” tới mức không phân biệt được con bò béo tốt với con bò gầy yếu mà mục đích là có thêm một khoản tiền dôi dư chi tiêu nhưng vẫn có bò sinh sản, cày kéo. Kiểu tính quẫn, vì cái lợi trước mắt mà anh nhà nghèo cho là “hợp lý” chính là một trong những nguyên nhân sinh ra loại bò cóc, thoái hóa. Cũng cần nói thêm, so với trâu thì tầm quan trọng về sức kéo của bò không bằng, đặc biệt là với những nhà nghèo, ít ruộng. Bởi vậy, việc chọn giống bò không khắt khe như chọn giống trâu.

Như vậy, nghĩa đen câu tục ngữ đang xét là: bán một con bò tốt, mua về con bò khác gầy ốm, “bụng ỏng, đít beo” trông như con ễnh ương. Nghĩa bóng: chê kẻ vụng suy, tính quẫn, không biết cách làm ăn.