Cái tôi là gì?

 Trong ca khúc xuân nổi tiếng của nhóm nhạc Thụy Điển ABBA sáng tác năm 1980, thứ tự của 2 đại từ You và I làm cho tôi thắc mắc: Sao không viết "I and You" (Tôi và Anh) mà lại là "You and I" (Anh và Tôi)? Sao Anh và Pháp với nền giáo dục tôn trọng và phát huy năng lực cá nhân nhưng khi nói và viết luôn đặt đại từ "tôi" đứng sau người khác, trong khi giáo dục nước ta hướng đến việc tôn trọng tập thể nhưng ta thường diễn đạt "tôi" đứng trước. Kết thúc bài viết, tác giả tự hỏi: "Liệu chúng ta có nên tự hỏi đến bao giờ việc đặt đại từ tôi đứng sau đại từ khác sẽ trở thành văn hóa của học sinh nước ta, sau khi các em đã quên hết tất cả?".

Con người từ khi ra đời đã tồn tại cái tôi. Cái tôi còn được gọi bằng nhiều tên khác: cái ta, ngã, tự ngã, bản ngã… Sống trên đời, thế nào cũng có lúc ta đặt ra câu hỏi: "Cái tôi là gì?".

Cái tôi được hình thành ngay từ khi con người sinh ra và qua tiếp xúc với thế giới bên ngoài, cái tôi dần học cách cư xử sao cho kiểm soát được những ham muốn vô thức không được xã hội chấp nhận. Cái tôi là sự tin tưởng mạnh mẽ rằng bạn là một cá nhân riêng lẻ.

Cái tôi có vai trò trung gian hòa giải giữa những ham muốn vô thức và những tiêu chuẩn nhân cách và xã hội. Nhưng cái tôi dễ theo khuynh hướng tự do của bản năng, thích nổi loạn, bất tuân quy luật trật tự, vì vậy con người luôn phải canh chừng cái tôi, để uốn nắn, điều chỉnh, hướng dẫn nó khỏi đi chệch đường, xây dựng và phát triển một nhân cách trưởng thành.

Thalès de Milet, nhà triết lý Hy Lạp cổ, bảo rằng: "Công việc khó khăn nhất là nhận biết chính mình". Bởi vì theo ông, chính những cái gần ta nhất lại là cái khó thấy nhất, như lông mày, lông mi ở trước mắt ta… Cũng vậy, khó nhận biết vì cái tôi có quá nhiều lớp vỏ bao bọc: nghề nghiệp, chức quyền, tiền tài, của cải, nhất là ảo tưởng về chính mình… và nó còn được nuôi dưỡng bằng tự ái, tự mãn, mặc cảm…

Trong quyển "Les pensées", Blaise Pascal cho rằng: "Cái tôi là cái đáng ghét". Bởi vì theo ông, do tự ái và tưởng tượng, người ta thường cho mình là "cái rốn của vũ trụ". Cuộc đời của nhiều người chỉ là một ảo tưởng liên tục, vì ảo tưởng, người ta lừa dối nhau và tâng bốc nhau. Cũng vì cái tôi, người ta ích kỷ, chỉ nghĩ đến quyền lợi của mình và muốn người khác làm nô lệ cho mình. Mỗi người, vì thế, là kẻ thù và là bạo chúa của những người khác.

Sai lầm nếu cho rằng cái tôi là cái gì trường tồn, bất biến, cốt tủy, vững chắc, tồn tại nằm trong sự vật mà không phụ thuộc vào cái khác. Trong quá trình tồn tại và phát triển, con người gây ra biết bao đau khổ bởi vì cái tôi phóng đại quá lớn của mình. Trong cuộc sống của mỗi con người, hắn ta có thể làm hại người và cả hại mình chỉ vì cái tôi không có thật do hắn dựng nên.

Rất mong nền giáo dục nước ta sẽ rút tỉa những gì thật cần thiết mà tôi nêu ở trên để dạy dỗ con em chúng ta về sự thấu hiểu bản thân mình.