Đám cưới vua Hàm Nghi

Mới đây, mấy ông bạn trung niên của tôi ở Paris gởi cho tôi một bộ bưu ảnh vua Hàm Nghi cưới bà đầm Marcelle Laloe với con tem đóng dấu từ năm 1904. Con tem dán trên tấm bưu ảnh cũ nhắc tôi sự kiện năm nay (2004) vừa đúng 100 năm (1904 - 2004) vua Hàm Nghi cưới vợ.

Nhà vua bị lưu đày

Như nhiều tài liệu đã ghi: Sau ba năm kháng chiến ở rừng sâu, đêm 2-11-1888, giữa lúc trời mưa lạnh, vua Hàm Nghi bị tên Trương Quang Ngọc phản bội bắt đem nộp cho Pháp và Pháp đày ông sang Algérie. Chiều chủ nhật, 13-1-1889, cựu hoàng Hàm Nghi đến thủ đô Alger. Mười ngày đầu, cựu hoàng tạm trú tại L’hôtel de la Régence (Tòa Nhiếp chính). Sau đó, ông được chuyển về ở Villa des Pins (Biệt thự Rừng Thông) cách Alger 5 cây số.

Ngày 24-1-1889, Toàn quyền Tirman tiếp kiến và mời cựu hoàng ăn cơm gia đình. Ít ngày sau, qua toàn quyền Tirman, cựu hoàng nhận được tin thân mẫu là bà Phan Thị Nhàn (vợ thứ của Hồng Cai, hoàng tử thứ 26 của vua Thiệu Trị) - mẹ ruột cựu hoàng, đã từ trần ngày vào 21-1-1889 tại Huế. Thân phụ mất (1876) lúc cựu hoàng mới năm, sáu tuổi. Đến nay lại được tin thân mẫu qua đời, cựu hoàng đau khổ vô cùng.

Gần mười tháng tiếp đó, cựu hoàng không chịu học tiếng Pháp. Ông cho rằng tiếng Pháp là thứ tiếng của dân tộc đã cướp nước Việt Nam, không học làm gì. Mọi việc giao thiệp đều qua thông ngôn Trần Bình Thanh. Nhưng dần dần ông thấy người Pháp ở Algérie không phải là loại người Pháp thực dân ở xứ An Nam, không những họ không thù hận ông mà trái lại họ còn quý mến và giúp đỡ ông. Đến tháng 11-1889, cựu hoàng chịu học tiếng Pháp với giáo sư Néopol.

Sau mấy năm học tập, cựu hoàng nói và viết tiếng Pháp giống như một người Pháp. Tuy nhiên, ông luôn nói tiếng Việt và ăn cơm Việt Nam do những người bên Việt Nam cử qua phục vụ. Cựu hoàng giao du quen thuộc với nhiều trí thức nói tiếng Pháp. Năm 1899, cựu hoàng được qua thăm Pháp. Trong những ngày tham quan thủ đô Paris, cựu hoàng được xem triển lãm tranh của Gauguin (1848-1903), về sau vẽ tranh, cựu hoàng đã chịu ảnh hưởng của phong cách Gauguin.

Tưng bừng lễ cưới

Không thể một mình sống mãi nơi đất khách quê người, năm 1904, cựu hoàng đính hôn với cô Marcelle Laloe (sinh năm 1884) - con gái của ông Laloe - Chánh án Tòa Thượng thẩm Alger.

Đám cưới của ông hoàng xứ An Nam và cô con gái cưng của chánh án Tòa Thượng thẩm là một sự kiện văn hóa chưa từng có ở thủ đô Alger.

Buổi sáng hôm ấy, từ Biệt thự Rừng Thông, ông hoàng An Nam lên xe song mã đi thẳng đến nhà ông Laloe ở trung tâm thủ đô. Theo giờ đã định, thấy xe đến đón, ông Laloe cầm tay con gái xúng xính trong trang phục cưới rời khỏi dinh thất đi về phía xe song mã. Ông hoàng An Nam với áo quần dài và khăn xếp đen bước xuống xe đến đón người yêu Marcelle từ tay thân phụ và rước người yêu lên xe để cùng đến nhà thờ Tổng Giám mục Alger làm lễ cưới.  

Mối tình ấm áp

Sau ngày cưới một năm (1905), cựu hoàng viết thư về Huế, báo tin vui cựu hoàng mới có con gái đầu lòng là công chúa Như Mai. Ba năm sau nữa (1908), cựu hoàng có thêm công chúa thứ hai là Như Lý, và qua năm 1910, thêm một con trai là hoàng tử Minh Đức.

Các con của cựu hoàng rất có hiếu với cha mẹ và đều thành đạt.

Đến năm 1944, vua Hàm Nghi qua đời vì bệnh ung thư dạ dày (cancer de l’estomac) tại Biệt thự Gia Long (Alger). Hạnh phúc của cựu hoàng với bà Marcelle Laloe được tròn 40 năm (1904-1944). Trong suốt 40 năm chung sống - theo lời kể của công chúa Như Lý - hai ông bà Hàm Nghi-Marcelle Laloe không hề mâu thuẫn nhau. Chuyện tình Việt - Pháp êm ấm ấy có một tác dụng tích cực đến các con của ông bà. Dù phải sống xa quê, cách biệt với những tin tức từ Việt Nam, cựu hoàng Hàm Nghi vẫn giữ được tiếng thơm cho gia đình, giòng họ và đất nước.

Bộ bưu ảnh đám cưới cựu hoàng Hàm Nghi là một tư liệu quý về mối quan hệ Việt - Pháp tuyệt vời - giữa con người và con người - dù phải vượt lên trên lịch sử cay đắng.