Dịch giả Lê Quang coi dịch văn học là nghiệp

- Dịch giả Lê Quang: Tôi chưa gặp một người Đức nào từ 15 đến 75 tuổi không bị cuốn hút bởi tác phẩm này, nhưng hình như ông Bụt chùa nhà Bernhard Schlink lại... thiêng hơn khi ra nước ngoài. Tôi phỏng đoán thành công của cuốn sách nằm trong một công thức mà những người cầm bút nên để ý khảo cứu: một tỷ lệ hoà trộn lý tưởng giữa hồi ức chiến tranh tàn bạo, vực thẳm tâm lý đen tối của lòng người, xung đột giữa các thế hệ, triết lý cuộc sống trong mắt các lứa tuổi khác nhau, ký sự pháp đình, suy ngẫm tự sự, và tình dục trong cơn ngộ ngộ mê mê.

. Anh đánh giá thế nào về thái độ, cách hành xử với quá khứ của người Đức biểu hiện qua tác phẩm "Người đọc"?

- Sau một phần tư thế kỷ sống với họ, tôi tin rằng người Đức thanh toán món nợ bi thảm với quá khứ tốt hơn nhiều dân tộc khác cùng hoàn cảnh chiến tranh và chia cắt tương tự. Trong tác phẩm, dễ thấy Schlink không hề nương nhẹ hay phản đối quan điểm nào trong cách hành xử với quá khứ, mà phân tích mọi khía cạnh rất giàu tính nhân văn, song cũng rất thuyết phục, bởi mọi sự diễn ra trên đất Đức thực tế như vậy. Xin nhắc là cuốn Người đọc ra đời năm 1995 là thời điểm dễ kiểm chứng mọi thành công khắc phục quá khứ.

. Vừa qua, Guenter Grass đã tự “làm khó mình” sau lời thú nhận muộn màng về sự dính líu của ông với lực lượng SS trong Thế chiến II. Là một người sống ở Đức lâu năm, anh đánh giá thế nào về hành động này của nhà văn nổi tiếng và những phản ứng của dư luận dành cho ông?

- Grass được coi là một đại diện của lương tri Đức hậu chiến, có thể điều đó ngăn ông đưa ra lời thú nhận sớm hơn. Tôi chỉ thấy buồn cười khi một số người định đem ông lên giàn thiêu vì một quyết định lầm lẫn ở tuổi 17! Còn ai cho rằng ông toan dùng sự kiện này để lăng-xê cuốn hồi ký của mình thì người đó suy luận quá thô thiển, hoặc không hiểu thế giới văn chương ở một môi trường văn minh.

. Vì sao anh chọn dịch "Die Liebhaberinnen" (Tình ơi là tình) chứ không phải là "Die Klavierspielerin" (Cô gái chơi dương cầm) hay "Die Ausgesperrten" (Những kẻ bên lề)… của Elfriede Jelinek?

- Tôi đang bắt đầu dịch Cô gái chơi dương cầm thì được biết là không mua được bản quyền. Còn bối cảnh xã hội của Những kẻ bên lề khá khó tiêu đối với lớp độc giả trẻ ở ta, ít nhất là ở thời điểm hôm nay. Hãy tưởng tượng ra một lũ đầu gấu ban đêm đi trấn lột, còn ban ngày say sưa đọc de Sade, J. P. Sartre và Camus... Nói thật lòng thì tôi chọn Tình ơi là tình vì mong đem lại cho độc giả Việt Nam một cái nhìn không khoan nhượng hay son phấn về cuộc sống của người phụ nữ vốn chịu nhiều thiệt thòi, ngay cả ở giữa châu Âu của nửa sau thế kỷ 20, từ đó liên hệ sang hoàn cảnh trong nước.

Trang bìa cuốn "Tình ơi là tình"

. Nobel dành cho Elfriede Jelinek năm 2004 là một trong những giải thưởng gây nhiều tranh cãi nhất xưa nay. Một thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển từng rời Viện ra đi để tỏ thái độ phản đối. Nhiều nhà phê bình cho rằng, Nobel Văn học dành cho Jelinek là không xứng đáng. Cá nhân anh lý giải điều này như thế nào?

- Hãy tìm ra một cuộc thi Hoa hậu Hoàn vũ mà 10 người ngồi trước tivi đều thống nhất cô nào nhận vương miện! Huống hồ giải Nobel là một cách bình chọn mà chưa ai biết rõ mọi tiêu chí. Nhưng Hoa hậu Hoàn vũ thì ắt không xấu, và ai giật giải Nobel thì không thể viết tồi. Một cây bút không hề gây tranh cãi chưa chắc đã xuất sắc.

. Viện Hàn lâm Thuỵ Điển đánh giá những trang viết của Jelinek là “dòng suối đầy nhạc tính…”. Là người tiếp xúc trực tiếp với nguyên bản tác phẩm của nhà văn, anh nhận xét thế nào về văn phong của tác giả?

- Jelinek viết Tình ơi là tình trong truyền thống của "Nhóm Vienna" - theo đuổi sự tôn sùng vẻ đẹp thuần tuý của ngôn ngữ trong thi ca Barock, văn phong siêu thực và chủ nghĩa Dadaism. Tôi không khỏi ngại ngần khi định dịch sách của bà, nhưng ngòi bút của bà đã cuốn hút tôi, vì nó toả ra một vẻ đẹp không khiên cưỡng hay giả tạo. Đã lâu lắm tôi mới gặp những dòng chữ thật thà như vậy.

. "Tình ơi là tình" được thiết kế một trang bìa sexy và bắt mắt, anh có nghĩ đây là yếu tố thu hút độc giả đối với cuốn tiểu thuyết của một tác giả chưa thực sự quen biết tại Việt Nam như Elfriede Jelinek?

- Bìa sách nên có gợi ý đôi chút về nội dung, nếu theo tiêu chí khá phổ biến đó thì nó còn quá hiền lành.

. Anh làm nghề kiến trúc sư, vậy dịch văn học có ý nghĩa như thế nào?

- Dịch văn học là nghề tay trái, tôi không quen ai sống được bằng nghề này trong hoàn cảnh hiện tại ở Việt Nam. Nhưng nếu không phải nghề thì là nghiệp, bập vào khó bỏ được. Khi nghe một bản nhạc hay, đọc một cuốn sách thú vị… ai cũng muốn chia sẻ niềm vui đó với bạn bè. Và tôi có may mắn được nghe nhiều bản nhạc hay, đọc nhiều sách thú vị. Không phải tôi, mà độc giả là người quyết định có cho phép tôi tiếp tục theo đuổi nghiệp này hay không.