Những “thảm họa” sách xảy ra từ biên tập

Một thời, biên tập viên (BTV) mảng sách dịch của các NXB đều là những dịch giả, nhà thơ, nhà văn có tiếng như Thái Bá Tân, Bằng Việt, Quang Chiến… Sách phải qua 4 lần biên tập và nhờ các dịch giả tài năng, khâu biên tập cẩn trọng, NXB có lương tâm, trách nhiệm, các ấn phẩm ra đời đều được bạn đọc trân trọng. Còn hiện nay: “Chuyện người biên tập ở các NXB không biết ngoại ngữ, không có khả năng thẩm định bản dịch quá phổ biến” - ông Phạm Xuân Nguyên - Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội, đồng thời là dịch giả với bút danh Ngân Xuyên - khẳng định.

“Canh cửa” tất cả các mảng

“Đội ngũ biên tập sách ở các NXB hiện nay phải nói là quá kém” - ông Nguyễn Quang Thiều, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, khẳng định. BTV lẽ ra cần có trình độ cao hơn hẳn người dịch sách, người viết sách để đánh giá, thẩm định, cho nên họ chẳng khác nào chuyên viên, hay nói cách khác chính là các “bà đỡ” mát tay cho tác phẩm. Thế nhưng, hiện chỉ có các NXB lớn và các công ty sách lớn, như NXB Thế giới, NXB Trẻ, NXB Phụ nữ, Công ty Văn hóa Truyền thông Nhã Nam, Công ty Sách Quảng Văn… mới có thể tuyển dụng nhiều BTV cho hầu hết các mảng sách và có phân chia phòng ban: Ban biên tập (BBT) văn học, BBT ngoại văn, BBT sách thiếu nhi, BBT sách khoa học...

Hiện trạng phổ biến là nhiều NXB chỉ có khoảng 10 BTV và phân công nhau “canh cửa” tất cả các mảng sách. Trong khi đó, chưa xét tới số đầu sách do NXB tự khai thác, tổ chức, lượng sách đưa lên xin cấp phép từ các đối tác là cá nhân và các công ty sách cũng đã lên tới hàng mấy trăm đầu sách mỗi tháng. Chính vì vậy, các BTV của NXB làm việc quá tải khi phải nhận đọc, biên tập quá nhiều đầu sách thuộc các mảng khác nhau, nên tình trạng sai sót trong nhiều ấn bản trở nên quá… bình thường; thậm chí, mỗi năm xảy ra hàng trăm “thảm họa” sách.

Những cuốn sách có quá nhiều lỗi sai: Hai cuốn “Why” vừa họp báo công bố đã phải tự thu hồi; bìa các cuốn “Kẻ trộm sách”, “Mật mã Da Vinci”, “Bản đồ và vùng đất”

Thiếu kiến thức và thiếu khả năng phân tích nên BTV của NXB Văn học, người chịu trách nhiệm biên tập cuốn sách “Cuộc đời và sự nghiệp NSND Phùng Há, nhà Nam Bộ học Sơn Nam” do Nguyễn Thanh Nhã sưu tầm và biên soạn (NXB Văn học ấn hành năm 2011, thuộc ấn phẩm sách liên kết với tư nhân) đã dễ dàng bỏ qua những đoạn ngớ ngẩn, sai sót về sử liệu khi tác giả viết về NSND Phùng Há rằng: “Cô đến với cách mạng từ độ tuổi thanh xuân. Cô đã sinh hoạt trong tổ chức Công hội đỏ của Xí nghiệp Ba Son, nơi cố Chủ tịch Tôn Đức Thắng hoạt động trước khi làm thủy thủ tàu chiến Pháp”. NSND Phùng Há sinh năm 1911, còn Công Hội đỏ thành lập năm 1921. Vậy độ tuổi thanh xuân của NSND Phùng Há lúc tham gia Công hội đỏ là bao nhiêu?! Công hội đỏ do Chủ tịch Tôn Đức Thắng thành lập trước khi bị bắt đi làm thủy thủ trên tàu chiến Pháp sao?!

“Mật mã Da Vinci” bản dịch của Đỗ Thu Hà một thời bị dư luận xôn xao lên án vì để lại cả “rừng” lỗi. “Kẻ trộm sách” của Markus Zusak cũng là bản dịch tốt nhưng các tranh minh hoạ để xảy ra một số sai sót mà nếu BTV đủ tầm thì đã nhìn ra điều đó. Tác phẩm kinh điển “Iliad và Odyssey” đã bị “Trung Quốc hóa” với những đoạn đối thoại tràn ngập các danh xưng “đại tỉ”, “ngu đệ”, “bỉ nhân”, “ngô bối”, “tiểu điệt”, “hiền huynh”… Nhiều tác phẩm dịch của Cao Việt Dũng gây tranh cãi cho dù cái tên dịch giả này vẫn rất sáng giá trong làng dịch thuật Việt Nam. Hồi năm 2012, bộ sách khoa học “Why” do First News Trí Việt hợp tác xuất bản vừa họp báo ra mắt đã phải tự đình bản, thu hồi vì lỗi dịch thuật liên quan đến những kiến thức khoa học. Giá như có được cặp mắt tinh tường, cái đầu sáng suốt của BTV giỏi nghề can thiệp thì chắc chắn đã hạn chế những sản phẩm “lỗi” này.

Phải hướng đến chuyên nghiệp

Hầu hết những sai phạm nặng nề nhất đều là ấn phẩm liên kết xuất bản, tức do các công ty hoặc cá nhân chịu trách nhiệm. Thời gian vừa rồi, điển hình là NXB Văn hóa Thông tin, nổi cộm với hàng trăm sai phạm mỗi năm chỉ vì không còn nhân sự biên tập mà đơn thuần “bán giấy phép” cho nên hiện NXB này đã nằm trong diện “quy hoạch”, sáp nhập, nói trắng ra là “xóa sổ”.

Từng là BTV tại NXB Hà Nội trước khi tách ra mở công ty sách của mình, ông Nguyễn Minh Tuấn, Giám đốc Công ty Sách Quảng Văn, hiểu khá rõ về hiện trạng của ngành cũng như những lỗi mà các BTV thường mắc phải. Vì vậy, khi xây dựng Quảng Văn, yêu cầu tuyển BTV đưa ra khá cao. Quảng Văn cũng là một trong những công ty sách đấu tranh mạnh mẽ nhất cho việc các BTV toàn ngành phải được tham gia các lớp đào tạo nâng cao nghiệp vụ biên tập.

Tuy nhiên, những công ty sách hướng tới sự chuyên nghiệp và nâng cao trình độ cho BTV như Quảng Văn chỉ đếm trên đầu ngón tay. Khá nhiều công ty sách khác, dù hoạt động cực mạnh, doanh số lớn nhưng mọi thứ đầu tư chỉ khoanh vùng ở phòng kinh doanh, nỗ lực thúc đẩy bán sách, còn các nhân sự của phòng biên tập chưa thật sự được đầu tư, chăm sóc.

Ông Nguyễn Minh Tuấn cho biết BTV ở công ty sách tư nhân lại không được cấp chứng chỉ hành nghề, chưa được đàng hoàng đứng tên trên lý lịch sách và thực sự chịu trách nhiệm về công việc của mình, thay vì “núp bóng” các BTV của NXB mà nhiều khi chỉ là những cái tên “ảo” như hiện nay?