Phim tài liệu Việt nhạt dần

Khán giả luôn đầy rạp trong những buổi chiếu phim tài liệu của nước ngoài

Thất vọng phim Việt

Vốn được xem là sở trường của điện ảnh Việt Nam nhưng nhiều năm trở lại đây phim tài liệu Việt không thực sự sắc nét, kể cả những phim đã được tôn vinh ở các giải thưởng điện ảnh trong và ngoài nước. Đã có không ít khán giả bày tỏ sự thất vọng khi xem Đất lạnh của đạo diễn Nguyễn Thước; Khoảng cách của đạo diễn Trần Phi; Lời ru thì buồn của Nguyễn Quý Mạnh Minh và Mạc Văn Chung… tại LHP lần này.

Chẳng phải vì đề tài cũ; cũng không hoàn toàn tại lời bình - mặc dù đây chính là một trong những nhược điểm của phim tài liệu Việt - nói ra rả, nói thay cho hình ảnh. Vậy thì nguyên nhân phim nhạt là vì đâu? Nghệ thuật vốn chẳng nệ cũ, mới về đề tài nếu người sáng tác nhận diện, khám phá vấn đề bằng một tư duy mới, tìm tòi và sáng tạo. Về điều này, có ý kiến cho rằng điện ảnh tài liệu thiếu hụt về đội ngũ kế cận. Sự ra đi của những tên tuổi như: Lê Mạnh Thích, Ngọc Quỳnh... một số khác thì “ở ẩn” như Trần Văn Thủy…, đã tạo ra khoảng trống của điện ảnh tài liệu khi đội ngũ kế cận vì nhiều lý do đã không thể tỏa sáng, thoát ra khỏi những “cái bóng” của thế hệ đi trước.

Phản biện lại ý kiến này, có người cho rằng đội ngũ kế cận có nhưng những người có khả năng bứt lên lại vấp phải những rào cản tâm lý từ chính những người có trách nhiệm hoặc thế hệ đạo diễn đàn anh nên đâm nản.

Tại một cuộc hội thảo về điện ảnh tổ chức tại Hà Nội hồi năm ngoái, đạo diễn Phan Huyền Thư đã “vác” những nỗi buồn nghề nghiệp lên diễn đàn, khiến không ít người nóng mặt. Thư kể lại cảm giác bị “hất gáo nước lạnh” bởi chính một vài đồng nghiệp khi những tác phẩm đầu tay của cô được công chiếu. Họ bảo, đó không phải là phim, rằng cô cần phải ôm sách vở đi học lại. Sau đó, cũng những bộ phim ấy, Thư đã nhận được những giải thưởng đầu tiên. Một số trường ở nước ngoài cũng lấy phim của Thư để chiếu cho sinh viên tham khảo. Không mừng, thậm chí còn hoang mang vì không biết tại sao phim bị đồng nghiệp chê “không phải là phim” lại được trao giải, được lấy cho sinh viên nước ngoài tham khảo. Nhưng rồi sự đam mê kéo Thư đi, cô tiếp tục làm nhiều phim khác, tiếp tục nhận giải thưởng, nhận được nhiều hợp đồng làm phim. Số lượng giải thưởng, thừa tiêu chuẩn để xét danh hiệu NSƯT nhưng tên của Thư vẫn… nằm ngoài danh sách đề nghị xét tặng vì những lý do mà chỉ người trong cuộc mới hiểu.

Giá trị của tự do sáng tạo

Tại LHP Tài liệu Quốc tế lần thứ 3 vừa qua, bộ phim Hãy nói - tập đầu tiên trong loạt phim có chủ đề về HIV/AIDS của Thư và đạo diễn Đào Thanh Tùng được chọn chiếu “cặp đôi” với phim Múa Pietragalla: Trên đầu mũi chân (Pháp). Bộ phim được thực hiện bằng kinh phí ngoài ngành điện ảnh, ê kíp làm phim được khuyến khích mở rộng biên độ trong sáng tạo, tung tẩy, thỏa sức tạo dấu ấn cá nhân ở một đề tài gợi hứng thú. Vì thế mà cuốn hút người xem.

Một cảnh trong phim Nghệ thuật bị đánh cắp

Đạo diễn Trần Phi - tác giả bộ phim Khoảng cách - đã nhận xét về bộ phim Cleveland chống lại phố Wall (Thụy Sĩ) có chung đề tài phản ánh hành trình tìm công lý của những người dân bị mất nhà cửa do lòng tham của những kẻ có quyền, có tiền: “Xem Cleveland chống lại phố Wall thấy các nhà làm phim không bị áp lực phải “giới hạn thời lượng” bởi kinh phí có hạn. Với 93 phút, họ mặc sức sáng tạo, đưa vào phim nhiều nhân vật, nhiều tình huống làm nổi vấn đề cần đề cập. Mặt khác, với Cleveland chống lại phố Wall, có thể thấy phim tài liệu cũng được quyền tưởng tượng, hư cấu trên cơ sở câu chuyện thật, nhân vật thật, bối cảnh thật.

Tâm sự của đạo diễn Trần Phi, có phần trúng với suy nghĩ của đạo diễn - NSND Đào Trọng Khánh, khi ông cho rằng: “Cái lỗi khiến phim nhạt, không phải ở lời bình mà là quan điểm làm phim tài liệu của các nhà làm phim Việt Nam. Khi khai thác một vấn đề nào đó, chúng ta vì quá e ngại mà có lúc không đề cao các quan điểm nghệ thuật bằng quan điểm chính trị. Như thế thì phim không hay và bị chủ quan. Nếu đạo diễn nghĩ rằng vì phim tài liệu là kể những câu chuyện về người thật việc thật nên thiếu chỗ để thăng hoa thì chắc chắn là sẽ không làm cho khán giả thăng hoa được. Sự sáng tạo, đổi mới phải được nằm trong chính tư duy của người làm phim”.