Phong tặng NSND, NSƯT: Cần thay đổi cách làm!

Dựa vào bảng thành tích với điều kiện hội đủ các HCV, HCB là không thể xét tặng đúng thực chất. Chúng ta đều biết việc tỏa sáng với HCV, HCB trong một vở tuồng, ở hội diễn khác với việc tỏa sáng trong tình cảm của công chúng. Tôi vẫn thường nói đùa: “Quan gật mà dân không chi, diễn viên đi diễn lấy gì mà ăn”. Hội diễn, liên hoan là cuộc tập hợp mang tính liên hoan của giới sân khấu để cùng nhau học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, cùng nhau thẩm định sự thể nghiệm mới trong diễn xuất, dàn dựng, sáng tác.

Hội diễn của ngành nghề để chọn ra những tinh hoa về chuyên môn nhưng khi mang tác phẩm đoạt giải ra diễn trước công chúng chưa chắc được đón nhận. Trong khi các nghệ sĩ nỗ lực xây dựng hình ảnh, tài năng bằng sức lao động để công chúng nuôi sống họ, khen thưởng họ và chấp nhận họ, đó phải là một kênh thông tin mà hội đồng xét tặng danh hiệu tham khảo để quyết định cho chính xác. Tôi cho rằng việc đóng góp và xây dựng những công trình, những tác phẩm có sức tác động đến số đông công chúng phải là yếu tố hàng đầu chứ không thể xem HCV, HCB là điều kiện cần và đủ để xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT. Danh hiệu phải thực sự tỏa sáng trong công chúng và được công chúng chấp nhận thì mới có giá trị.

Tôi nằm trong hội đồng chuyên ngành cơ sở của Hội Sân khấu TPHCM về xét đề nghị tặng danh hiệu NSND. Chúng tôi đã đi đến thống nhất đề xuất 6 NSƯT của TPHCM, gồm soạn giả - NSƯT Viễn Châu, NSƯT Kim Cương, NSƯT Bạch Tuyết, NSƯT Ngọc Giàu, NSƯT Lệ Thủy và NSƯT Hồng Vân được đặc cách xét tặng danh hiệu NSND. Trên phương diện nghệ thuật, họ đều xứng đáng cũng như trên phương diện truyền nghề của thế hệ nghệ sĩ đi trước, họ là tấm gương cho lớp nghệ sĩ trẻ.

Khi được phong tặng danh hiệu NSND, tôi đã đại diện các nghệ sĩ tại TPHCM phát biểu rằng không nên quá chú trọng đến thành tích “khoa bảng” mà hãy đặc biệt coi trọng đến tài năng, tinh thần lao động nghệ thuật, quá trình cống hiến, góp phần mang lại thành tựu lớn cho sự nghiệp sân khấu của nghệ sĩ.

Tôi nghĩ luật cũng phải điều chỉnh sau khi cọ xát đời sống thực tế để hoàn thiện huống hồ là quy chế. Tôi không đồng tình việc để thiếu sót rồi truy phong khi nghệ sĩ đã lìa trần, hãy để họ được đón nhận danh hiệu cao quý của Nhà nước khi còn sống và khi có thể tiếp tục cống hiến, truyền nghề. Chất lượng của danh hiệu quan trọng lắm trong thời kỳ hội nhập, khi chúng ta đứng trước những tác động từ bên ngoài làm thay đổi, xáo trộn những chuẩn mực giá trị truyền thống trong đời sống ngày nay.

Đã hai đợt phong tặng danh hiệu NSND, NSƯT, tôi không còn nằm trong hội đồng xét duyệt cấp Nhà nước nhưng nhìn thấy sự bất hợp lý như dư luận nhiều ngày qua quan tâm, đó là không nên xem yếu tố giải thưởng HCV, HCB là cốt lõi của việc xét duyệt danh hiệu NSND, NSƯT.

Trên thực tế, có nhiều đơn vị nghệ thuật không dựng vở tham gia hội diễn, đạo diễn không mời nghệ sĩ hợp vai nên rất khó trong việc bắt buộc nghệ sĩ phải có HCV, HCB. Điều tổn thương nhất cho nghệ sĩ là hình thức viết đơn xin xét tặng. Nghệ sĩ giàu lòng tự trọng, việc làm thủ tục phải do hội chuyên ngành đứng ra lo tất cả. Nghệ sĩ chỉ cung cấp và hội chuyên ngành có nhiệm vụ đi xác thực. Cục Nghệ thuật Biểu diễn là cơ quan trao tặng HCV, HCB cho nghệ sĩ trong các đợt hội diễn nên nắm rõ ai được huy chương, chỉ cần trao đổi qua lại là hội chuyên ngành có được thông tin, cần gì chờ nghệ sĩ làm hồ sơ khai báo!

Trên thực tế, trong hội đồng cấp Nhà nước không phải vị nào cũng hiểu rõ về các ngành nghề nghệ thuật, về từng nghệ sĩ cụ thể. Tôi khẳng định vai trò của hội chuyên ngành là rất lớn, phải thay đổi từ quan niệm xét duyệt mới tạo được giá trị đích thực cho các danh hiệu.

Tôi cho rằng bên cạnh tiêu chí xét duyệt dựa vào thành tích đạt được ở các kỳ hội diễn, liên hoan sân khấu và điện ảnh chuyên nghiệp thì rất cần xét về quá trình cống hiến. Ngay một cuộc thi gần đây được dư luận quan tâm như Bước nhảy hoàn vũ, kết quả cũng dựa vào 50% của ban giám khảo và 50% của công chúng theo dõi. Nói như thế không phải tôi cho rằng Ban Thi đua - Khen thưởng Nhà nước cũng làm theo kiểu Bước nhảy hoàn vũ nhưng chúng ta hãy nhìn vào đó để điều chỉnh quy chế cho thích hợp tình cảm của nghệ sĩ, với lòng dân.

NSND Đoàn Dũng: Nên bỏ cơ chế xin-cho Qua trường hợp 6 NSƯT của TPHCM xin “đặc cách” phong tặng NSND, tôi thấy dùng từ không chính xác. “Đặc cách” là đối với những người yếu kém về mặt chuyên môn, còn với 6 nghệ sĩ có trình độ biểu diễn, công trạng đóng góp, thành tích chói sáng như thế thì không thể dùng hai chữ ấy mà phải khẳng định TPHCM đề nghị phong tặng danh hiệu NSND đợt 7/2011. Về quy chế xét tặng danh hiệu NSND, tôi có mấy ý kiến sau: Việc xem tiêu chí xét duyệt phải có 2 HCV sau khi được phong tặng danh hiệu NSƯT là không chính xác và thực tế. Vì không phải nghệ sĩ nào cũng được mời đóng vai trong các vở tham gia hội diễn, liên hoan, trong khi hội diễn không phải năm nào cũng có. Theo tôi, nên xét duyệt theo tiêu chí sự cống hiến và quá trình gắn bó với sân khấu, có những vai diễn tác động đến người xem. Cơ chế xin – cho nên bỏ đi vì nó tồn tại quá lâu, từ thời bao cấp đến nay. Việc xét tặng danh hiệu cũng cần phải đổi mới, không nên cứng nhắc, theo đúng thủ tục, đúng quy chế mà bản thân thủ tục và quy chế ấy do chúng ta đặt ra nay không còn phù hợp. Nhà nước rất quý trọng sự cống hiến và tài năng của nghệ sĩ nhưng xét tặng là công việc hết sức công phu, đòi hỏi thẩm định đúng và cần tham khảo từ nhiều kênh thông tin. Tôi mạnh dạn đề xuất bên cạnh sự thẩm định của giới chuyên ngành, rất cần có sự đóng góp của báo chí và công chúng. Để danh hiệu thật sự giá trị thì phải cải tiến cách xét duyệt sao cho hợp tình, hợp lý. Đừng để những người đã được phong tặng danh hiệu như chúng tôi cảm thấy xấu hổ.