Nói thế là bởi - theo nhà nghiên cứu Thiện Mộc Lan, tác giả quyển “Phụ Nữ Tân Văn phấn son tô điểm sơn hà” (NXB Văn hóa Sài Gòn, 2010) - ở số Xuân năm 1930, “Phụ Nữ Tân Văn mở đầu về khuôn mẫu của tờ báo Xuân với kỹ thuật trình bày tiên tiến”; dù trước đó, trong lịch sử báo chí Việt Nam từng xuất hiện những số báo Tết của Nam Phong ra vào mùa Xuân năm 1918 và số đặc biệt cuối tháng 1-1908 của tờ Lục Tỉnh Tân Văn.
***
Lật lại những tờ báo Xuân xuất hiện sớm trong làng báo Việt Nam, có thể nhận thấy những nét tương đồng với tinh thần làm báo Xuân hôm nay, đó là phần nào phản chiếu diện mạo tâm hồn của con người trước thời cuộc. Bởi báo Xuân, thông thường thì đề cao yếu tố giai phẩm, thoát ra khỏi dòng thời sự chóng qua thường nhật để hướng đến những suy tư, xúc cảm nhân văn, nhất là gợi mở không khí Tết nhất qua những chủ đề, cụm nội dung đặc biệt hướng người đọc đến sự giao cảm, tinh thần lạc quan, thái độ bình thản trước thời gian.
Vì thế, giai phẩm Xuân thường là sự huy động tư duy sáng tạo đến từ người thiết kế nội dung, trình bày cho đến người viết được tập trung cao độ. Dễ hiểu khi những tờ báo Xuân thường là nơi tập hợp những tên tuổi quan trọng làm nên giá trị hay thương hiệu của các tờ báo, những cây bút có sức ảnh hưởng với công chúng. Có những tờ báo chủ trương khai mở, ủng hộ những khuynh hướng sáng tạo mới thì số Xuân là nơi rõ nhất để tôn vinh những gương mặt tạo ra những giá trị tiên phong. Chẳng hạn, trên báo Xuân Phụ Nữ Tân Văn - tờ báo được cho là mở ra lịch sử làm báo Xuân của làng báo Việt Nam - thì số Xuân năm 1933, nữ sĩ Nguyễn Thị Manh Manh đã xuất hiện với bài thơ ba, bốn chữ - một bài thơ được xem là đứng về phía cách tân trong bối cảnh thi ca thời bấy giờ. Cũng có thể thấy trên Báo Phong Hóa số Xuân hồi giữa thập niên 1930 đã có tinh thần tự trào, từ hình bìa cho đến những bài viết của nhóm chủ trương - trụ cột chính của tờ báo - Tự lực văn đoàn. Lấy tiếng cười để phẫu thuật những lạc hậu trong văn hóa, hướng đến những giá trị văn minh, tiến bộ là “tôn chỉ” mà ông Nguyễn Tường Tam (Nhất Linh) cùng nhóm thực hiện tờ báo này chủ trương một cách xuyên suốt.
Các chủ báo có khi chọn số Xuân để thể hiện sự kính trọng với người đọc khi vận mệnh tờ báo rơi vào khó khăn về mọi mặt. Có thể nghe thấy phía sau bức thư gửi độc giả trong số Tết của tờ Mai, ra ngày 11-2-1930 tại Sài Gòn (do nhà văn, nhà báo Đào Trinh Nhất chủ trương) những bất ổn về kinh tế lẫn “vận mệnh chính trị”. Nội dung bức thư (xin trích dẫn theo đúng chính tả và văn phong): “Bổn báo ra số 73 nầy tức là số đặc - biệt Tết, rồi nghỉ một tuần tới, nhơn dịp Tết Annam. Số 74 sẻ ra nhằm ngày 24 hay 25 Février, sau Tết ba bốn ngày. Tháng nầy vì Tết, báo tuy ra có 3 số, nhưng trong đó có số đặc biệt, công phu tốn kém bằng ba số thường. Vã lại bao nhiêu quãng-cáo thường tuần, chúng tôi đễ đủ hết trong số nầy, rồi qua tháng Mars đây báo lại ra 5 số, vậy thì bù qua sớt lại, chúng tôi không để cho độc giã và nhà buôn thiệt thòi gì hết”.
Trước khi làm chủ bút chính thức của báo Mai, Đào Trinh Nhất là cây bút bình luận quan trọng, có ảnh hưởng trên nhiều tờ báo tên tuổi thời kỳ đầu, từ Hữu Thanh Tạp Chí, Thực Nghiệp Dân Báo rồi Đông Pháp (Hà Nội) và Phụ Nữ Tân Văn, Thần Chung, Đuốc Nhà Nam (Sài Gòn). Hoạt động báo chí sôi nổi tại Sài Gòn, những bài bình luận thời cuộc sâu sắc, có trách nhiệm trí thức của ông đã làm cho ông dính phải những nghi án khá nặng nề; và nghiêm trọng nhất, đó là sự việc ông bị trục xuất khỏi làng báo miền Nam. Nhưng giai đoạn sau đó, ông vẫn tiếp tục là nhà báo dấn thân ở làng báo Bắc, vẫn đĩnh đạc và đầy thuyết phục trên các tờ Trung Bắc Chủ Nhật, Ngày Mới... Ngoái lại để thấy tinh thần làm báo “không để cho độc giả và nhà buôn thiệt thòi gì hết” của tờ Mai có lẽ là điều đáng suy ngẫm trong bối cảnh báo chí ngày nay.
Về mặt trình bày, trong thời buổi công nghệ xử lý hình ảnh số còn là một khái niệm viễn tưởng thì những bìa báo chủ yếu là dùng hình vẽ của các họa sĩ nổi tiếng. Riêng bìa báo Xuân xưa có thể nói là một chủ đề nghiên cứu quan trọng và thú vị cho những ai quan tâm. Vẫn hình cô gái, hoa mai trên tờ Ngày Nay, Việt Thanh Xuân từ những năm 1940 nhưng màu Xuân ở trong các bức tranh xưa, nay nhìn lại thấy đượm sâu giản dị mà mang lại một phong vị Tết truyền thống, khác xa với cái tinh thần Tết hiện đại thường rộn ràng sặc sỡ nhưng thường thiếu vắng cảm thức truyền thống của các cô gái bên hoa trên những bìa báo Xuân thời kỹ thuật số.
***
Nhu cầu thưởng thức báo Xuân càng về sau càng đòi hỏi tính chuyên nghiệp, các đối tác quảng cáo trong thời thị trường cũng đánh giá tờ báo Xuân là nơi quảng bá hình ảnh hiệu quả nên báo Xuân cũng là dịp để các tòa soạn “kết sổ” một cách đầy hào hứng, đó là lý do cần đầu tư cho nội dung thật tốt, người viết có mức nhuận bút thật đặc biệt (nhất là những cây bút gạo cội) và có khả năng thực hiện những chủ đề chuyên sâu về lối sống, văn hóa xã hội, thời thế...
Thói quen mua báo Xuân đọc chậm trong mấy ngày Tết cho đến thời kỳ mạng xã hội hôm nay dù ít nhiều hãy còn được lưu giữ. Đó là lý do những tờ báo Xuân giá cao, số trang dày hơn gấp bội số thường vẫn được người ta sẵn lòng mua để dành trong mấy ngày sống nhàn. Người ta nhận diện sắc thái riêng của những tờ báo Xuân hợp gu để mua về nhà nhẩn nha đọc như một món ăn tinh thần không thể thiếu của trong những ngày nhàn nhã Tết nhất, đặc biệt là Tết của thị dân và giới trung lưu ngày nay.
Đối với giới làm báo, báo Xuân là một cuộc chơi thăng hoa và lắng đọng trí tuệ trong nghề nghiệp sau 1 năm bị cuốn theo vòng quay tít mù của thời sự.
và quét mã QR
Bình luận (0)