Baudelaire nói: “Nghệ thuật thì dài lâu nhưng thời gian thì ngắn ngủi”. Song chính thời gian là phép thử nhiệm mầu xem đâu là tác phẩm nghệ thuật đích thực và đâu là những của rởm đội tên nghệ thuật, hoặc đâu là tác phẩm nghệ thuật chưa đến nỗi là “hữu sinh vô dưỡng” nhưng sinh mệnh của nó lại quá ư ngắn ngủi trong quãng thời gian vốn đã ngắn ngủi.
Nhìn theo một góc độ khác, thời gian chính là người bạn đường chung thủy và hết sức vô tư của những tài năng chân chính đã sản sinh ra những “tác phẩm nghệ thuật dài lâu”. Phải chăng Michael Jackson là một tài năng như vậy để rồi sự đột ngột ra đi của anh khiến cho cả thế giới choáng váng.
Sức ảnh hưởng toàn cầu
Với việc phá bỏ rào cản xã hội, mở đường cho nhạc pop hiện đại và thay đổi hình tượng về một ngôi sao nhạc pop hiện đại ở nước Mỹ, Michael là một huyền thoại. Khó hình dung có một ca sĩ nào gây nhiều tai tiếng và là đề tài của nhiều tranh cãi lớn trên báo chí thế giới nhưng lại vẫn khiến cho người hâm mộ yêu mến đến cuồng nhiệt và lâu dài như Michael Jackson.
Xuất thân từ một gia đình người da đen bình thường, Michael vượt lên số phận và tỏa sáng. Sự tỏa sáng ấy cũng là sự đáp ứng một nhu cầu của thời đại mới, của khát vọng thay đổi số phận với một nguồn cảm hứng lớn lao từ loại hình âm nhạc mới với chất liệu mới, giai điệu mới, ngôn ngữ mới.
Sự nghiệp âm nhạc làm nên tên tuổi của một Michael Jackson, một phần quan trọng là từ văn hóa “pop”. “Ông vua nhạc pop” đã đáp ứng được những đặc điểm của văn hóa đại chúng mà người dân Mỹ đòi hỏi, đáp ứng về điều được gọi là “quyền tối cao của công chúng”(consumer sovereignty).
Tính dân chủ là sức mạnh lớn lao của thứ văn hóa đại chúng đó, và Michael đã thỏa mãn nhu cầu đó bằng cảm hứng sáng tạo độc đáo với đặc điểm cá tính nổi bật. Chính cái đó khiến Michael trở thành “thần tượng” của lớp trẻ. Theo Daily Telegraph anh là “một nhân vật cực kỳ quan trọng trong lịch sử văn hóa đại chúng” và là “một thiên tài”.
Còn theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia thì “Michael đã ảnh hưởng lên nền âm nhạc thế giới với việc phá bỏ rào cản xã hội, mở đường cho nhạc pop hiện đại và thay đổi hình tượng về một ngôi sao nhạc pop hiện đại ở nước Mỹ. Những sản phẩm của anh, đặc biệt là phong cách nhạc và cách hát đã ảnh hưởng lên một số lượng lớn nghệ sĩ sau này trong đó có những ca sĩ thành danh như Mariah Carey, Usher, Justin Timberlake, Britney Spears, R. Kelly và Ne-Yo. Không chỉ riêng tại Mỹ, tầm ảnh hưởng “không thể sánh kịp” của
Tạo ra nhịp đập cho cả thời đại
Là “thiên tài”, nhưng những thành công vang dội của Michael Jackson làm sáng chói “thiên tài” đó còn là ở sự lao động miệt mài với niềm say mê sáng tạo không một phút giây ngừng nghỉ. Hãy chỉ nói về khả năng vũ đạo của Michael Jackson, một phần quan trọng làm nên thành công của anh.
Để có được điều này, anh phải dày công khổ luyện. Theo tạp chí Time, anh “giam mình ở nhà, trong một căn phòng mà không có cái gương nào bởi gương sẽ làm bạn điệu... Từng động tác xoay tròn, nhún, nhấc chân, phanh áo rồi lắc người hay đứng như phỗng được kết hợp nhuần nhuyễn... Và đáng chú ý là động tác đi giật lùi về phía sau, xoay ba vòng rồi đứng lên bằng ngón chân.
Đó là một thương hiệu, một điệu nhảy mà nhiều vũ công không dám tập. Chính sự khổ luyện trong niềm say mê và cảm hứng sáng tạo đó đã khiến cho Michael Jackson trở thành một trong những nghệ sĩ trình diễn xuất sắc của thời đại”.
Michael Jackson là một huyền thoại. Ảnh: REUTERS
Michael Jackson được cho là ca sĩ đầu tiên đã nâng giá trị của video ca nhạc trở thành một hình thức nghệ thuật và một công cụ quảng cáo thông qua lối kể chuyện, những bộ phim ngắn và sáng tác, dàn dựng những điệu nhảy mà đến ngày nay vẫn còn rất thịnh hành.
Với thiên chức của một nghệ sĩ lớn, Michael Jackson tham gia vào những sự kiện nóng bỏng nhất của thời đại như vấn đề môi trường. Trường hợp video Earth Song là một ví dụ nổi bật.
Tổ chức này có nhiệm vụ đưa trẻ em không nơi nương tựa về điền trang Neverland Ranch và đã gửi hàng triệu USD trợ giúp trẻ em vùng đang có chiến tranh và dịch bệnh. Với chuyến lưu diễn Dangerous World Tour,
Anh cũng hiến luôn tiền bản quyền công chiếu chuyến lưu diễn trên kênh HBO với giá 20 triệu USD. Sau cái chết của Ryan White,
Người ta hiểu tại sao, mặc cho những bê bối trong đời tư của Michael Jackson từng gây nên những cơn phẫn nộ trong công chúng, những năm gần đây, Michael Jackson vẫn liên tục được ghi nhận là một trong những người đàn ông nổi tiếng nhất thế giới. Người ta sẵn sàng quên đi mọi tai tiếng của con người này, vì rằng anh là “một nhạc sĩ tạo ra nhịp đập cho cả thời đại mà chúng ta đang sống”!
Nghệ thuật đích thực
Từ chuyện thế giới, chuyện thời đại với “huyền thoại Michael Jackson”, bỗng nhiên chợt nghĩ về một sự kiện mà Báo Người Lao Động vừa đưa tin về đám tang một người đạo diễn trẻ “ngập tràn hoa và nước mắt” với bài hát của Trịnh Công Sơn Tôi ơi đừng tuyệt vọng sẽ được hát lên để đưa tiễn anh đến nơi an nghỉ cuối cùng theo ước vọng của anh.
Sự kiện không lớn, nếu đối chiếu với chuyện đám tang của Michael Jackson cũng đang diễn ra, song cũng đã nói lên được phần nào sức huyễn hoặc đến kỳ lạ của nhạc Trịnh. Đó là sức cuốn hút kỳ lạ của âm nhạc đích thực, một thứ âm nhạc có tác động thanh lọc tâm hồn, để cho tâm hồn được tiếp sức từ tiếng “gọi thì thầm gọi thì thầm gọi thì thầm” của giai điệu và ca từ đồng điệu và đồng tình một nguồn sức mạnh, một nguồn cảm hứng để tiếp tục sống và làm việc. Tác động theo cách “đôi khi thấy trên lá khô một dòng suối”. Dòng suối của sự sống không bị vẩn đục vì những dục vọng thấp hèn và sự ngột ngạt vì thiếu không khí, không phải thiếu ôxy dành cho lá phổi mà cho đầu óc và trái tim.
Trịnh Công Sơn đã từng đặt tên cho một tác phẩm của mình là Để gió cuốn đi, nhưng rồi gió - gió trời hay gió của tình người phôi pha - không “cuốn đi” nhạc Trịnh, mà lại nâng nó lên, đẩy nó đi xa trong không gian ngày càng mở rộng cùng với thời gian luôn đồng hành với những tác phẩm nghệ thuật đã được công chúng đón nhận.
Thời gian của “tháng năm quá rộng”, của “ngày tháng vơi” của “thiên thu là một đường không bến bờ” trong cảm nhận của người nghệ sĩ chuyển thành thời gian trông ngóng, thời gian tiếc nuối cho những gì đã tàn phai. Những nỗi niềm ấy đã đọng lại trong tâm hồn của nhiều thế hệ Việt Nam với “nắng thủy tinh”, với “bàn chân buông lối ngỏ”, với “ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau”...
Là “con chim nhỏ hát chơi trên đầu ngọn lau” đến “kẻ du ca bất khuất”, rồi là một trong những “người sáng tác những bài thơ tình hay nhất thế kỷ” để chuyển thành nhạc, người nhạc sĩ tài hoa ấy đem lại cho người những “đóa hoa vô thường”! Cuộc đời cảm nhận được những “giọt nước mắt trong tim chảy lai láng vào hồn”. Giọt nước mắt trong tim người nghệ sĩ đã chảy lai láng vào tâm hồn người đón nhận nó cũng bằng trái tim. Mà khi đã ở trong trái tim của công chúng, tác phẩm sẽ trở nên bất tử.
Mượn tác phẩm của Trịnh để nói về sự cảm thụ âm nhạc nhân sự kiện có tầm vóc thế giới Michael Jackson chẳng qua chỉ là biểu thị một cảm xúc riêng tư của người viết vốn thích nhạc và yêu mến người nhạc sĩ tài hoa này. Nhưng biết làm sao được!
Đã là thị hiếu thẩm mỹ thì tha hồ riêng tư bởi lẽ, cái thiện thì cần bằng chứng còn cái đẹp thì không. Nhưng chính vì nó không cần “bằng chứng” theo kiểu cân đong đo đếm, cho nên biết thưởng thức cái đẹp không dễ, mà sáng tạo nên cái đẹp càng khó gấp bội. Sáng tạo cái đẹp trong âm nhạc lại càng khó hơn nữa bởi vì dường như âm nhạc là một thứ ngôn ngữ chung của loài người, không phân biệt ranh giới quốc gia, màu da, chủng tộc, tín ngưỡng, ý thức hệ v.v...
* *
*
Dẫn ra hai trường hợp về âm nhạc có tính “sự kiện”, chỉ để nói lên đôi điều về cá tính của người nghệ sĩ và sự độc đáo của những tác phẩm nghệ thuật dài lâu. Để có cái đó, nhà văn hóa Phạm Văn Đồng đã chỉ ra, người nghệ sĩ “phải lắng nghe cái gì sâu xa nhất trong con người của mình, bồi dưỡng cho mình một bản lĩnh vững vàng, một phong cách độc đáo, vì nghệ thuật không phải là sản phẩm hàng loạt như sản xuất công nghiệp”.
Những tác phẩm nghệ thuật chân chính sẽ được tạo dựng và định hình từ những cái riêng ấy. Và người nghệ sĩ đích thực sẽ không câu nệ về đề tài, về thị hiếu mà phải xuất phát từ tiếng gọi chân thực của con tim mình đang cùng nhịp đập với thời đại, tiếng gọi thấm đẫm tinh thần nhân văn cao cả và rung động thẩm mỹ mạnh mẽ.
Xin dừng lại bài viết bằng việc trở lại với nhạc Trịnh. Nhà thơ Nguyễn Duy có kể lại chuyện nghe nhạc Trịnh giữa rừng Trường Sơn lúc ngớt tiếng bom Mỹ: “...Quỷ thật! Giai điệu ấy và lời ca ấy cứ tự nhiên “ghim” lại trong tâm tưởng tôi ngay từ phút bất chợt ấy. Rồi “như cánh vạc bay”... Quái thật... Cảm nhận bất chợt, những bài hát rất mượt mà, đắm đuối ấy... ừ thì có buồn đấy, đau đấy, quặn thắt nữa đấy... nhưng còn là cái gì lành mạnh nảy nở trong đó.
Hình như là cái đẹp. Cái đẹp trong câu nhạc. Cái đẹp trong ca từ, cả xác chữ lẫn hồn thơ. Bảng lảng, lờ mờ, khó phân định cho đúng nghĩa, nhưng rõ ràng là đẹp, đẹp làm sao... và để lại cái ám ảnh thẩm mỹ”.
Michael Jackson là ngôi sao của những đĩa hát, của sóng truyền thanh và của những video nhạc rock; người cứu sống ngành thương mại âm nhạc, một nhạc sĩ đã khởi động nhịp đập cho thập kỷ, một vũ công trên đường phố với vũ điệu lạ mắt nhất của đôi chân, một ca sĩ đã phá bỏ mọi rào cản về thị hiếu, phong cách và cả màu da. Khi Los Angeles Times đăng tin
Tin tức về cái chết của Michael Jackson đã làm tăng đột biến việc truy cập mạng internet, gây nên tình trạng quá tải. Một công ty bán lẻ băng đĩa nhạc HMV cho biết nhu cầu mua nhạc của Michael Jackson trong những ngày này lớn gấp 80 lần so với trước ngày anh qua đời.
và quét mã QR
Bình luận (0)