Sức hấp dẫn của nghệ thuật chèo cổ

Nét điêu luyện của chèo...

Hơn bốn thập kỷ đã qua, kể từ Hội diễn Chèo năm 1960, nghệ thuật chèo - đặc sản văn hóa của nền văn minh lúa nước - mới có cuộc hội ngộ quy mô, đông vui, nghĩa tình và ấm áp đến thế. Gần 700 diễn viên, nhạc công đến từ 14 đoàn nghệ thuật chèo, với 15 vở diễn, đã làm cho khán giả Quảng Ninh đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Hầu hết tác phẩm tham dự liên hoan là những vở chèo đích thực, truyền thống, những vở xưa đã được các nghệ nhân, những chuyên gia hàng đầu về chèo chỉnh lý, biên soạn lại: Xúy Vân, Lưu Bình Dương Lễ, Trinh Nguyên, Trương Viên, Quan Âm Thị Kính... Nhiều vở diễn của nhiều đoàn chỉ thuần túy các làn điệu cổ, càng nghe càng say: những tò vò, tiều phu đốn củi, con gà rừng, lí lơi..., kết hợp hài hòa với lối múa, kỹ thuật trình diễn điêu luyện tinh tế, đạt đến sự nghiêm ngặt, hào hoa, nhưng vẫn hài hước, dân dã... đủ sức lôi cuốn một số lượng rất đông người chen chúc nhau tới xem.

Không để chèo thành loại hình “thập cẩm”

Anh chị em diễn viên, mà phần lớn mới ngoài 20 tuổi, cũng có sự hào hứng, phấn khích lạ. Không phải dễ để có thể được diễn chèo cổ, hoàn toàn cổ, không cách tân, không cải biên... May mắn cho chèo, ở liên hoan này đã xuất hiện một lớp diễn viên trẻ hiểu nghề, say nghề, có thanh sắc, tuy chưa đạt tới tinh, thục, khí, thần... như các nghệ sĩ nổi tiếng, nhưng đủ để mọi người tin, yêu và hy vọng.

Nghệ thuật chèo đã từng phải trả giá cho sự lai tạp, cải biên, hiện đại hóa bất chấp các quy tắc. Người ta đã từng đưa vào chèo đủ thứ ca, múa, nhạc, kịch nói..., biến chèo thành một loại hình “thập cẩm” chẳng phải Tây mà cũng không giống Ta. Khán giả đã quay lưng với thứ chèo lai căng đó. Nhà văn, nhà viết kịch Hoài Giao - Chủ tịch Ban Giám khảo liên hoan - đã dí dỏm: “Nếu đưa lối diễn kịch vào trong loại vở truyền thống thì có nguy cơ bản diễn cổ truyền sẽ mất hết vẻ độc đáo, lạ kỳ vốn có của nó. Có thể ví con ngựa là con ngựa, con lừa là con lừa, nếu lai tạp, nó sẽ chỉ là con la ngớ ngẩn, mặc dù nó cũng thồ được gạo được muối, nhưng than ôi, nó lại vô sinh...”.

Và những nhà tổ chức liên hoan cũng nhằm đến mục đích ấy: Để chèo tồn tại và phát triển đúng như nó đã có từ hàng thế kỷ trước. Đó là cách để góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc...