Trò gian dối kiểu nào cũng có

Với tư cách khách mời danh dự của buổi triển lãm, ông Mark Landis vốn nổi tiếng là vị mạnh thường quân của nhiều bảo tàng nghệ thuật khắp nước Mỹ thay vì giới thiệu về số tranh được triển lãm của mình như mọi khi lại phải nói lời xin lỗi công chúng. Đây cũng là lần đầu tiên, ông Landis cảm thấy có lỗi về những việc làm gian dối của mình trong suốt 3 thập kỷ qua. Landis nói rằng ông đã cảm thấy xấu hổ nhưng với lý do thực sự hài hước: “Nhìn lại một số bức, tôi không ngờ mình lại vẽ xấu đến thế. Xấu đến mức khiến tôi thấy xấu hổ và không muốn nhìn thấy chúng nữa”.

Mark Landis bên những bức tranh giả tự tạo của mình Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Landis đã quyên tặng rất nhiều bức tranh nghệ thuật quý giá cho các viện bảo tàng và được vinh danh như một nhà sưu tầm nghệ thuật giàu có đầy hảo tâm. Nhưng tất cả số tranh Mark Landis từng đem tặng đều là giả. Ông chính là tác giả của những bức tranh này.

Từ một nhà hảo tâm giàu có, Mark Landis bị bóc trần trở thành tên lừa đảo cao thủ. Nhưng Landis không bị khởi tố vì ông không phạm luật. Ông không hề nhận một đồng nào từ việc tặng tranh. Khi sự thật bị phanh phui, Mark Landis nói rằng: “Chẳng có tội ác nào trong việc tặng một bức tranh cho viện bảo tàng, việc họ đối xử với tôi như ông hoàng là việc của họ. Một lần làm ông hoàng rồi thành nghiện, vụ này dẫn tới vụ khác, phải mất tới 30 năm, tôi mới bị lộ tẩy. Anh đã bao giờ được đối xử như một ông hoàng chưa? Để tôi bảo cho anh biết nhé, tuyệt vời lắm đấy”.

Mark Landis có tình yêu đặc biệt với những nhà sưu tầm nghệ thuật giàu có, hảo tâm. Họ thường được mời xuất hiện trên tivi vì đã đem tặng cho các bảo tàng những tác phẩm quý. Điều đó thực sự rất ấn tượng và hãnh diện. Mark Landis cũng muốn có được cảm giác hãnh diện đó để gây ấn tượng với mẹ mình. Và bức tranh giả đầu tiên được Landis gửi tặng cho Bảo tàng bang Califorinia (Mỹ) vào năm 1980. Landis nói rằng đó là tác phẩm của họa sĩ Maynard Dixon. Sau đó, Landis tiếp tục sắm vai nhà hảo tâm giàu có với việc quyên tặng những bức tranh giả cho hàng chục viện bảo tàng danh tiếng trên khắp nước Mỹ. Đến năm 2008, khi tặng tranh cho Viện Bảo tàng bang Oklahoma - Mỹ, Landis bị lật tẩy.

Chuyên viên Matt Leininger, làm việc tại bảo tàng, kể rằng ban đầu, mọi người chỉ nghĩ Landis là một nhà sưu tầm nghệ thuật lập dị. Tác phẩm đầu tiên ông tặng bảo tàng là một bức tranh màu nước của Louis Valtat, tự tay ông mang đến tận nơi để tặng. Bảo tàng liền lắp khung tranh và trưng bày bên cạnh những tác phẩm lớn. Dĩ nhiên, không hề biết đó là tranh giả.

Sau đó, Leininger tiếp tục nhận được một kiện hàng do Landis gửi tới, trong đó có 5 bức tranh của những họa sĩ Pháp sống ở thế kỷ XIX như Paul Signac và Stanislas Lepine. Tìm kiếm thông tin về tranh Signac và Lepine, Leininger cảm thấy có gì đó là lạ khi biết được Landis từng tặng tranh của 2 danh họa này cho các bảo tàng. Kiểm chứng trên các bức tranh vừa nhận bằng cách ngửi, Leininger nhận ra các bức tranh đều có mùi cà phê. Và khi thử cạo một mảng màu, các mảng màu trên bức tranh kết dính chặt chẽ. Trong khi đó, những bức tranh hơn trăm tuổi nếu cạo một mảng màu thì những mảng màu xung quanh sẽ bị bong tróc, rạn nứt. Leininger còn phát hiện vệt màu còn mới nguyên, màu vải còn rất trắng trong bức tranh. Đây là những bức tranh giả.

Để đi tìm câu trả lời cho việc vì sao nhiều viện bảo tàng, triển lãm tranh lại để Landis lừa một cách quá dễ dàng suốt 3 thập kỷ, Leininger phát hiện ra Landis luôn tặng những tác phẩm phù hợp với bộ sưu tập mà các viện bảo tàng đang nắm giữ. Vì vậy, khi được tặng bức tranh còn khuyết trong bộ sưu tập, bảo tàng thường mừng đến mức không màng đến kiểm chứng. Là người trong nghề, chuyên viên Leininger biết rằng có một số viện bảo tàng đã phát hiện sự thật về Landis trước khi anh phanh phui tất cả nhưng họ quyết định giữ im lặng vì sợ mất mặt. “Chẳng viện bảo tàng hay triển lãm tranh nào muốn thú nhận rằng họ đã đón nhận tranh giả về treo” - anh nói.

Sau khi bị lộ tẩy, Landis vẫn tiếp tục làm tranh giả để tặng cho những triển lãm nhỏ. Vào thời điểm mẹ ông qua đời năm 2010, số lượng tranh giả được thực hiện càng nhiều hơn. Mark Landis tự nhận mình là cậu bé người gỗ hay nói dối Pinocchio. Gần đây, Mark Landis đã trở thành nhân vật chính trong bộ phim tài liệu Art and Craft (Nghệ thuật và lừa đảo - 2014).

Ở tuổi thiếu niên, Landis đã từng bị một cơn chấn động tâm lý sau khi người cha qua đời, ông cũng bị chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt. Những liệu pháp chữa trị bằng hội họa đã cho thấy Landis có tài chép tranh và chép với tốc độ nhanh đáng kinh ngạc. “Những người chép tranh siêu đẳng thực hiện tác phẩm rất cầu kỳ nhưng tôi không có được sự kiên nhẫn đó. Tôi chế ra một bức tranh chép chỉ trong vòng 1-2 giờ là cùng” - Landis cho biết.

Khi thực hiện những cú lừa đảo ngoạn mục của mình, Landis đã tìm hiểu luật pháp rất kỹ và ông hiểu rằng khi không lấy bất kỳ đồng nào, ông sẽ không bị truy tố. Quả thật, ông không bị gì ngoài tai tiếng nhưng với ông, mình chưa từng thấy ái ngại về những gì đã làm.

Dối trá, lừa gạt ở đâu cũng có, ngay cả những người có chuyên môn cao đủ khả năng thẩm định, nhận biết thật - giả còn trở thành nạn nhân huống gì là những người bình thường. Mọi điều đều có thể xảy ra; nếu không tỉnh táo, sáng suốt để nhận biết, phân biệt thực hư, mọi người dễ dàng bị lừa mà không hay biết.