Từ giải Thanh Tâm đến Trần Hữu Trang: Chọn mặt gửi vàng

Trong những ngày giải Trần Hữu Trang lần thứ 12 chuẩn bị bước vào vòng bán kết, dư luận giới sân khấu bàn nhiều đến thành quả của chặng đường tìm kiếm, phát hiện tài năng từ giải Thanh Tâm đến giải này. Đây là những giải thưởng mà hầu hết nghệ sĩ (NS) đoạt được đều là những ngôi sao hàng đầu trên bầu trời nghệ thuật, có vị trí vững vàng trong lòng khán giả mộ điệu qua từng giai đoạn lịch sử suốt nửa thế kỷ qua.

Lấy khán giả làm thước đo

Năm 1957, ký giả kịch trường uy tín nhất làng báo Sài Gòn thời đó - nhà báo Trần Tấn Quốc, bút danh Thanh Tâm - có ý tưởng thành lập giải thưởng đầu tiên dành cho các NS trẻ giới sân khấu cải lương.

NSND - soạn giả Viễn Châu cho biết năm 1958, Hội đồng Chấm giải Thanh Tâm được thành lập - gồm các đạo diễn sân khấu, thầy tuồng và ký giả kịch trường uy tín - đến tận từng đoàn hát mà các NS đăng ký tham gia giải để chọn những tài năng trẻ. Các NS dự giải được đặt trong môi trường sân khấu toàn diện: diễn nguyên tuồng hát trong sự tương tác với tất cả NS tham gia vở diễn và lấy sự cổ vũ của khán giả làm thước đo của giải thưởng.

Bo Bo Hoàng, một trong 24 nghệ sĩ đoạt giải Thanh Tâm Ảnh: Thanh Hiệp

Bà bầu Kim Chưởng - đại bang cải lương trước năm 1975 - cho biết: “Cái hay của giải Thanh Tâm là chấm giải theo nguyên tắc cộng hưởng của một vở diễn. Các NS được phát hiện có đủ không gian để biến hóa nhiều trạng thái tâm lý khác nhau, để những hỷ, nộ, ái, ố bộc phát tính cách riêng trong ca diễn. 24 nghệ sĩ đoạt HCV Thanh Tâm chính vì thế không trùng khớp với nhau, mỗi người thừa hưởng một giọng ca, một phong cách, đại diện cho một trường phái biểu diễn, một thương hiệu của đoàn hát. Ví dụ, nói đến Thanh Nga, Thanh Sang là phải nhắc đến Đoàn Thanh Minh; nhắc tới Bạch Tuyết, Thành Được là thuộc Đoàn Dạ Lý Hương; Phương Quang, Phượng Liên là Đoàn Kim Chưởng…”.

Phát hiện mang tính dự báo

Bà bầu Kim Chưởng nhớ lại: “Tính phát hiện của hội đồng chấm giải Thanh Tâm đã góp phần vun bồi tài năng để NS có điều kiện thăng hoa trong sáng tạo nghệ thuật, phát triển đường dài. Tính phát hiện còn dựa vào yếu tố đạo đức và lối sống của NS, để qua đó chọn đúng người đặt vào tay chiếc HCV xứng đáng. Nếu cứ trao tràn lan, cứ xếp hàng rồi ai cũng được lãnh HCV, có lẽ uy tín của giải Thanh Tâm đã bị chôn vùi từ lâu rồi”.

NS Bo Bo Hoàng, được trao giải Thanh Tâm năm 1965, cho biết: “Giải HCV Thanh Tâm được trao trong thời hoàng kim của sân khấu cải lương. Mỗi đoàn đều có vài ngôi sao trẻ, sở hữu giọng hát đặc trưng, phong cách diễn xuất rất có cá tính và đều mang tinh thần yêu nghề. Họ được các đoàn hát chăm chút, trui rèn và dành riêng những vai diễn tốt nhất giúp họ phát huy hết sở trường. Đó chính là điều kiện cơ bản giúp tất cả NS đoạt giải HCV Thanh Tâm phát triển nghề khi tuổi đời còn rất trẻ (16-20). Mỗi năm, Hội đồng Chấm giải Thanh Tâm đều trao thêm bằng danh dự cho NS từng đoạt giải này, như các danh hiệu dành cho vai diễn xuất sắc hoặc đột phá trong nghề nghiệp. Thời đó, NS được xét giải là niềm hạnh phúc lớn, áp lực cũng không kém. Tôi còn nhớ hoài lời khuyên của NS Phùng Há dành cho mình lúc đó: “Trong số những NS của lĩnh vực tuồng cổ, con có cá tính trong sáng tạo, không chê vai phụ, cần phát huy và nhân rộng điều này”.

Từ năm 1965, có thêm hai giải bên cạnh giải Thanh Tâm: Giải “Diễn viên xuất sắc” - đã trao cho các NS: Hữu Phước (vở Chuyện tình 17 - năm 1965), NSND Bạch Tuyết (Nỗi buồn con gái), NS Thành Được (Tiếng hạc trong trăng- năm 1966), NSƯT Thanh Nga (Sân khấu về khuya - năm 1966); NSƯT Ngọc Hương, NS Thanh Hải (năm 1967); Giải thưởng dành cho vở tuồng “Hay nhất trong năm”: Năm 1965: Nỗi buồn con gái (hay Tần Nương Thất) của Hà Triều - Hoa Phượng), năm 1966: Nước biển mưa nguồn của NSND Nguyễn Thành Châu, Tiếng hạc trong trăng của Yên Ba - Loan Thảo.

Soạn giả Kiên Giang nhận định: “Qua 10 năm giải Thanh Tâm và 12 năm giải Trần Hữu Trang, có những điểm tương đồng và có nhiều điều cách biệt. Thế nhưng, điều cần nói nhất chính là yếu tố phát hiện tài năng của một giải thưởng, để đến hôm nay, những HCV của giải Thanh Tâm thực sự mang lại cho sàn diễn cải lương những “ngôi sao không có tuổi”.

Kỳ tới: Những ngôi sao không tuổi