Bức chân dung mới về nhà soạn nhạc thiên tài Mozart

Người ta vẫn ví ông với một cây bạch lạp cháy quá sáng và quá nhanh trên cuộc đời này, thậm chí ông chỉ có thì giờ ngồi làm mẫu cho vài bản chân dung. Vài bức hình ít ỏi ấy cho ta hình dung một thạc sĩ thanh tú và trẻ trung. Thế nhưng mới đây tại Berlin, người ta đã phát hiện ra một bức chân dung hoàn toàn khác về Mozart.

Cuộc đời vội vã

Một trong những hình ảnh còn được đời sau kể lại là chuyện Mozart ưa sáng tác bên bàn billiard, tay trái lăn quả bi trắng, tay phải viết lia lịa những nốt nhạc lên giấy. Ông sống gấp gáp và vội vã như linh cảm thấy không còn nhiều thì giờ để đưa hết ý tưởng của mình lên mặt giấy. Cũng vì ông qua đời quá sớm, nên rất ít họa sĩ đương thời có dịp vẽ ông. Hiện nay người ta chỉ lưu giữ được chưa đầy 10 bức chân dung của Mozart. Vì thế việc phòng tranh Berlin tìm ra một bức chân dung sơn dầu về Mozart (80 x 62 cm), đã trở thành sự kiện được cả thế giới quan tâm.

Tác giả của bức tranh mới tìm được là họa sĩ Johann Georg Edlinger người Bavaria. Ông vẽ bức tranh vào năm 1790, một năm trước khi Mozart qua đời. Phòng tranh Berlin đã mua lại bức chân dung nói trên từ 1934. Mãi 70 năm sau Wolfgang Seiller - một trong những hậu duệ của Edlinger và rất yêu âm nhạc, đặc biệt là nhạc Mozart - mới tình cờ tìm thấy ở nhà mình một tấm ảnh chụp lại bức chân dung nói trên. Ông lờ mờ cảm thấy có sự tương đồng giữa nét mặt của người trong ảnh với Mozart. Lập tức ông liên hệ với phòng tranh Berlin và một cuộc tìm kiếm trong kho được tiến hành. Cho đến thời điểm ấy, người ta vẫn cho rằng bức tranh thể hiện một nhân vật quý tộc nào đó. Phòng tranh Berlin khi mua lại bức tranh của một nhà buôn nghệ thuật Munich cũng không hề biết đến nhân vật trong tranh là ai. TS Rainer Michaelis, một nhân viên của bảo tàng được Wolfgang Seiller tin cậy nhờ tìm kiếm, đã dùng máy tính để so sánh ngược với một chân dung khác của Mozart được vẽ hồi 1777 ở Salzburg hiện đang treo ở bảo tàng âm nhạc Bologna (Ý). Ông cũng dựa vào kết quả một số công trình nghiên cứu khác về những năm cuối đời của Mozart để loại trừ nhầm lẫn. Theo đó, người ta biết rằng mỗi khi Mozart đến Munich (7 lần), và lần nào cũng tới quán Đại Bàng Đen mà chủ quán là bạn thân của ông, đồng thời cũng quen thân Johann Georg Edlinger, họa sĩ cung đình. "Không nghi ngờ gì nữa" - ông Rainer Michaelis và các nhà nghiên cứu khác khẳng định, "đây đúng là bức chân dung thực của Mozart, một năm trước khi chết...”.

Năm Mozart

Năm 2006 sẽ là năm Mozart ở Áo nhân dịp sinh nhật thứ 250, và thành phố Salzburg quê hương ông sẽ thành một sân khấu khổng lồ dành cho người con vĩ đại của mình. Cho đến lúc đó, hy vọng công trình phân tích ADN sẽ hoàn tất để xác định xem chiếc hộp sọ hiện được lưu giữ tại Quỹ Mozarteum có đúng thật của Mozart hay không. Mọi chuyện sẽ còn gây tranh cãi, bởi Mozart được chôn cất ở nghĩa trang người nghèo Thánh Marx, không có một nhân chứng đi theo, sau đó được cải táng vài lần. Gia quyến của ông cũng đều được mai táng trong các ngôi mộ tập thể đã bị di chuyển nhiều lần, và sau 200 năm không ai còn lần theo được những dấu vết cổ xưa. Đã có nhiều nhà giải phẫu học, bác sĩ nha khoa, kỹ thuật viên bắt tay vào nghiên cứu di tích nọ, song lắm thầy nhiều ma, chưa có lời giải nào được coi là lời kết. Không ai dám quả quyết rằng chiếc hộp sọ do phu mai táng Joseph Rothmayer cất giữ và đem bán lại có đúng của Mozart không. Nếu đúng, người ta có thể nhờ vào kỹ thuật máy tính để tạo lại chân dung của ông lúc sinh thời. Sớm hơn người Áo, người Berlin hôm nay đã biết được khuôn mặt thật của Mozart một năm trước khi mất trông ra sao. Bức chân dung được họa sĩ phục chế của phòng tranh Berlin, bà Ute Stehr, kỳ công tu sửa và sắp tới đúng vào dịp sinh nhật của nhà soạn nhạc thiên tài (27-1) sẽ được đem ra trưng bày.

Thế giới vẫn luôn tò mò về vô số huyền thoại khá mâu thuẫn trong đời tư của Mozart, nhìn bức chân dung mới tìm được có thể nhận biết thêm điều gì?

Lời kể của bức tranh

Có đúng là Mozart khá béo tốt và thô ráp như trong tranh? Trái với những gì người ta biết về ông cho đến nay, bức chân dung đưa lại một ấn tượng khá vui tươi. Hồi đó ông 34 tuổi và chỉ còn sống được một năm nữa. Đôi mắt tinh anh, cặp môi chúm nhọn vui tươi, hàng khuy áo gần như nứt bung ra trên chiếc bụng "phong lưu". Những chi tiết còn lại trên khuôn mặt thì không thể phủ nhận được khi so với bức tranh ở Bảo tàng Bologna hoặc bức chân dung vẽ chì của nữ họa sĩ Dora Stock hiện lưu ở Leipzig (Đức).

Hình ảnh mới tìm ra củng cố nhận định của các nhà nghiên cứu về tình hình sức khỏe của ông những tháng cuối đời. Mozart không chết vì bệnh hoa liễu như một số tài liệu truyền lại, mà vì xuất huyết thận. Do điều trị lâu ngày bằng thuốc chứa thủy ngân, ông hơi bị phù nề do cơ thể tích nước dưới da. Ấn tượng tươi trẻ trong tranh chỉ là điềm báo trước thần chết đang đợi trước cửa.

Cũng nhờ vào bức tranh trên mà ta xóa bỏ được màn sương mù bao phủ lên những lời đồn thổi, ví dụ như cuộc đời bần hàn của ông vì tiền kiếm được không đủ ăn. Mozart lúc sinh thời sớm được trọng dụng, song có đồng nào là ông vung tay tiêu hết. Nhà sáng tác nhạc vĩ đại ấy cũng chỉ là một người thường trong cuộc đời với thói rượu chè cờ bạc, với cuộc sống trác táng nhờ kiếm được bộn tiền.