Anh lùn xem hội

- "Việt Nam tự điển" (Lê Văn Đức): "Anh lùn xem hội thng. Thiếu cả phương tiện mà phải đương đầu với việc khó khăn, quá sức".

- "Từ điển tục ngữ Việt" (Nguyễn Đức Dương): "Anh lùn xem hội Anh lùn mà xem hội (ắt sẽ phải chịu thua thiệt đủ đường). Hay dùng để than phiền về tình cảnh mà những người lùn hay phải hứng chịu khi sống ở đời".

- "Về cội nguồn thi ca Việt Nam" (Lê Gia): "Anh lùn xem hát: Xem hát thường đông người, anh lùn bị anh cao che chắn, khó nhìn, khó xem. Nghĩa bóng: người hèn kém phải chịu thua thiệt".

Như vậy, qua 4 nguồn tài liệu, cách giải thích thành ngữ "Anh lùn xem hội" (dị bản "Anh lùn xem hát") khá thống nhất.

Tuy nhiên, "Anh lùn xem hội" vốn không có nghĩa như các nhà nghiên cứu và biên soạn từ điển giải thích. Đây là một thành ngữ gốc Hán, nguyên văn: "Ủy tử khán hí" 矮子看戲 (Chú lùn xem kịch), dị bản "Ủy nhân khán hí" 矮人看戲 (Người lùn xem kịch). Thành ngữ gốc Hán này được hiểu như sau:

- "Hán điển" giải thích: "Chú lùn xem kịch: ví như tùy tiếng khen chê của người khác, mà phụ họa theo, không hề có chút ý kiến riêng của mình. Nghĩa là chỉ biết phụ họa theo người khác, không có chủ kiến của chính mình; cũng ví với người kiến thức, hiểu biết hạn chế." (nguyên văn: 矮子看戲, 比喻隨聲附和; 毫無己見. 比喻只知道附和别人,自己没有主见. 也比喻见识不广 - ủy tử khán hí, tỉ dụ tùy thanh phụ họa, hào vô kỉ kiến. Tỉ dụ chỉ tri đạo phụ họa biệt nhân, tự kỉ một hữu chủ kiến. Dã tỉ dụ khiến thức bất quảng).

- "Hán ngữ đại từ điển" giải thích: "Chú lùn xem kịch: ví người không có sở kiến của riêng mình, mà chỉ tùy theo người khác mà phụ họa. "Chu Tử ngữ loại" viết: "Giống như chú lùn xem kịch, thấy người đằng trước cười, anh ta cũng cười".

Như vậy, tuy không có khả năng nhìn thấy tận mắt trò diễn trên sân khấu nhưng anh lùn lại luôn tỏ vẻ như mình cũng đang xem, hiểu được trò diễn giống như tất cả mọi người; người ta bình phẩm, khen chê thế nào, anh lùn cũng ồ lên bình phẩm, khen chê thế ấy. Nghĩa bóng thành ngữ ám chỉ những kẻ trình độ, kiến văn hạn chế nhưng luôn cố gắng chứng tỏ rằng mình cũng hiểu biết như ai, bằng cách phụ họa, nói theo người khác.

Thành ngữ, tục ngữ thường đa nghĩa. Ngoài nghĩa gốc, chuyện nảy sinh nghĩa mới là hoàn toàn bình thường. Tuy nhiên, thành ngữ gốc Hán "Anh lùn xem hội" vốn mang ý nghĩa châm biếm rất thâm thúy. Do các nhà nghiên cứu và biên soạn không truy được nguồn gốc nên đã dừng ở mức giải thích thành ngữ theo kiểu "tự nhiên chủ nghĩa": sự thiệt thòi mà những người ở địa vị thấp kém phải chịu. Cách giải thích này vô tình tầm thường hóa ví von, so sánh của dân gian. Bởi vậy, trường hợp chấp nhận nghĩa mới, thì khi giải thích, phải dẫn được cả nghĩa chính, nghĩa vốn có của câu thành ngữ gốc Hán.

Trong số các cuốn từ điển chúng tôi có trong tay, "Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" của Nhóm Vũ Dung - Vũ Thúy Anh - Vũ Quang Hào (tuy không dẫn được bản gốc Hán "Ủy tử khán hí"), nhưng cách giảng sau đây cơ bản là đúng: "Anh lùn xem hội Ngđ: Anh lùn đi xem hội đứng sau không nhìn được, đành thấy người ta khen chê gì thì mình theo nấy. Ngb: Theo đuôi mà phụ họa".