Người gầy dựng sân khấu yêu nước tại Pháp – bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà - qua đời

Ông sinh ngày 13-2-1931 ở Campuchia, trong gia đình có truyền thống yêu nước. Cha là Nguyễn Văn Thân, viên chức; mẹ là Cụ Nguyễn Thị Huệ. 

Cách mạng tháng Tám thành công, năm 1945, cha mẹ hồi hương, Nguyễn Ngọc Hà học trung học ở Sài Gòn. Tuổi trẻ yêu nước và được tổ chức giác ngộ, ông tham gia các hoạt động mít -tinh, bãi khóa của học sinh, sinh viên. Bị phát hiện là "người cầm đầu" hăng hái nhất, ông bị cảnh sát bắt giam.

Lịch sử 100 năm phong trào người Việt Nam (VN) ở Pháp được bồi đắp kế tiếp bởi chính các thế hệ người Việt đã yêu nước, đoàn kết và kiên định trên con đường đồng hành cùng dân tộc, góp phần làm nên những điều kỳ diệu VN, có sự đóng góp to lớn của bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà.

 Ông sang Pháp năm 1948, có gần ba thập kỷ sống và hoạt động trong phong trào người VN tại Pháp, luôn trong đội ngũ đi đầu "đứng mũi chịu sào", cùng các đồng chí trụ vững và phát triển phong trào.

Bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà (người đầu tiên từ trái sang) và bà Nguyễn Thị Bình - Trưởng phái đoàn Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam VN, rồi Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam VN tham gia Hội nghị 4 bên về hòa bình cho VN tại Paris (năm 1973) trong cuộc họp tại Pháp năm 1973.

"Ông là người gầy dựng sân khấu yêu nước tại Paris. Tôi nhớ tháng 2 năm 1984, khi đoàn nghệ sĩ VN sang châu Âu diễn vở "Đời cô Lựu" theo lời mời của UNESCO, sự kiện nghệ sĩ Thành Được bị một nhóm biểu tình bắt cóc tại thành phố Munich - Đức trước khi diễn vở cải lương kinh điển này. Đoàn đã đôn NSND Thanh Tòng lên thế vai của nghệ sĩ Thành Được, vai Mẫn Đạt của NSND Thành Tòng do bác sĩ – nghệ sĩ Nguyễn Ngọc Hà diễn. Nếu những ai có xem truyền hình đen trắng vở này được phát sóng thì sẽ rất cảm kích vai Mẫn Đạt do bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà cứu nguy đoàn vào phút chót" – NSND Ngọc Giàu kể.

NSND Lệ Thủy xúc động: "Trong giai đoạn sang Pháp lưu diễn, tôi được nghe kể nhiều về ông. Trước khi ông về nước năm 1978, ông luôn là một trong những hạt nhân các chương trình biểu diễn văn nghệ của các hội Liên hiệp Việt kiều tại Pháp và Hội Người VN tại Pháp …Điểm nhấn của các buổi trình diễn văn nghệ thường là các tiết mục cải lương. Ông đã đóng những vai kép chính của các vở cải lương: Lục Vân Tiên trong vở "Kiều Nguyệt Nga", Ngọc Hoàng trong vở "Bạch Mẫu Đơn"… Thời đó, mỗi đêm trình diễn văn nghệ như thế giữa lòng nước Pháp là một dịp biểu dương lực lượng của bà con Việt kiều theo kháng chiến, theo Bác Hồ. Hạt nhân của những đêm trình diễn văn nghệ như vậy thường là lực lượng thanh niên, học sinh, sinh viên".

Giữa tháng 8 năm 1948, bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà đến Pháp vừa kịp dự lễ kỷ niệm Cách mạng tháng Tám ở Marseille, vài ngày sau, lại kịp dự Lễ Quốc khánh ở Paris. Lúc đó hầu hết học sinh, sinh viên Việt Nam tham gia đoàn thể "Thanh niên Cứu quốc", "Học sinh Cứu quốc"… Để tập hợp sức trẻ, ông chủ động bắt liên lạc với người phụ trách và cùng một số người lập nhóm nòng cốt vận động tổ chức Đại hội thành lập Tổng hội sinh viên Việt Nam vào tháng 5-1949.

Bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà trong buổi họp mặt chia tay bà Nguyễn Thị Bình về nước năm 1973

Tháng 8-1949, Hội Ái hữu cử GSTS Trần Văn Khê và bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà là đại biểu chính thức dự Liên hoan thanh niên Quốc tế tại Hongrie. Tết âm lịch năm 1949, kiều bào ở Pháp lần đầu tiên tổ chức đón Tết truyền thống và hơn 70 năm qua, thành tục lệ, cộng đồng duy trì Tết người VN ở Pháp.

"Bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà hát hay, chơi đàn và biết sáng tác, từ ngày còn là sinh viên đến lúc giữ trọng trách của hội, ông nhiều năm là người trực tiếp chỉ đạo và chỉ huy dàn hợp xướng của kiều bào trong các chương trình văn nghệ. Khi cần ông kiêm luôn việc sáng tác. Ngoài tài năng diễn xuất cải lương, ông còn sáng tác nhiều bản hợp xướng như: "Bài ca khởi nghĩa" (1971), "Khúc ca hòa hợp" (1973), "Sài Gòn rung chuyển" (1975), "Bài ca hòa giải" (1976)" – Giáo sư đàn tranh Phương Oanh nhớ lại.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, ký kết Hiệp định Genève, tháng 12-1955, Liên hiệp Việt kiều được thành lập, ông là Ủy viên Ban thư ký. Thời kỳ là Tổng thư ký Hội Liên hiệp Việt kiều tại Pháp, ông có vinh dự là đại diện duy nhất được cử về Hà Nội làm việc, được đến thăm và báo cáo công việc của đoàn thể với Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Phạm Văn Đồng (ngày 27-1-1969).

Trở về Paris, mang theo lá thư và bức ảnh Bác Hồ có chữ ký của Người tặng kiều bào, ông đã dành thời gian nói về tình cảm của Bác với cộng đồng và đó là nguồn động viên, cổ vũ khích lệ to lớn với cộng đồng.

Bác sĩ - nghệ sĩ Nguyễn Ngọc Hà chỉ huy dàn hợp xướng tại Pháp

Tháng 9-1970, ông là Phó trưởng đoàn đại biểu Việt kiều ở Pháp về tham dự Lễ kỷ niệm Quốc khánh lần thứ 25, được nhiều lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng và Nhà nước tiếp đón. Cũng trong nhiệm kỳ của mình, ông có thời gian là Bí thư Nhóm Việt ngữ - tổ chức nồng cốt của phong trào, chỉ đạo và phân công các thành viên giúp hai phái đoàn VN tại Hội nghị Paris, tổ chức các hoạt động của kiều bào và bạn bè quốc tế ủng hộ hai phái đoàn.

Đặc biệt đã tham gia huy động kiều bào từ các địa phương trong toàn nước Pháp tập trung về thủ đô Paris chuẩn bị một rừng cờ hoa chào mừng lễ ký chính thức Hiệp định Paris ngày 27-1-1973.

Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng, bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà cùng tập thể lãnh đạo Liên hiệp Việt kiều tại Pháp tiến hành thống nhất phong trào người Việt nhằm phát huy sức mạnh đoàn kết của cộng đồng thông qua việc chuẩn bị tổ chức thành lập Hội người VN tại Pháp với khẩu hiệu: "Đoàn kết rộng rãi người VN tại Pháp, hướng về Tổ quốc thân yêu góp phần xây dựng nước VN hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh".

NSƯT Ngọc Huyền đến thăm bác sĩ Nguyễn Ngọc Hà năm 2019

NSƯT Ngọc Huyền là con nuôi của ông, xúc động bảy tỏ: "Sự ra đi đột ngột của ông là mất mát lớn đối với sân khấu hải ngoại. Ông đã dìu dắt, nâng đỡ tôi và cho tôi nhiều lời khuyên trong sự nghiệp nghệ thuật. Chỉ mới đây, về VN, tôi đã đến thăm ông, mở video cải lương cho ông xem với những bài vọng cổ tôi vừa thực hiện. Trong cơn đại dịch này, tôi và các con của ông không thể về VN thọ tang, lòng đau nhói. Vĩnh biệt người cha tinh thần mà tôi trân quý trong cuộc đời này".