"Phượng hoàng" đã bay về quê hương

Tôi chạm được "Loan" trước một ngày sách ra mắt vào đầu năm 2018 (NXB Trẻ), từ tổ chức quỹ học bổng Vừ A Dính. Các em khẩn thiết mời tôi đến dự buổi ra mắt sách tại NXB Trẻ, tin rằng tôi sẽ đồng cảm được thân phận cuộc đời "Loan". Lòng nhiệt tình của các em khiến tôi đọc quyển sách một cách cầu thị và cẩn trọng.

"Phượng hoàng" kiêu hãnh

Ngay trang đầu tiên, quyển sách đã cuốn hút tôi mãnh liệt, dù những gì tác giả (Isabelle Muller) viết ra không mới mẻ với tôi. Chúng ta đã tắm trong nỗi đau của Loan trong từng chi tiết bởi sự bạo hành, sự bất bình đẳng giới bị áp đặt trên đất nước mình hàng ngàn năm, về thân phận phụ nữ mà thi hào Nguyễn Du đã từng bi thiết thốt lên: "Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung". Rõ ràng, Isabelle Muller đã viết bằng sự thấu cảm nỗi đau của mẹ mình.

Bìa sách “Loan”, tác giả: Isabelle Muller; dịch giả: Trương Hồng Quang, NXB Trẻ ấn hành tháng 3-2018

Người đàn bà được sinh ra từ miền quê hẻo lánh ở Hà Tĩnh, được người mẹ thuộc dân tộc thiểu số Lào, cha cũng là tộc người thiểu số, sống dựa vào nghề săn bắn, đặt cho cái tên Đậu Thị Cúc, sau khi mất đứa con đầu lòng, tự đặt tên cho mình là Loan - loài chim phượng hoàng kiêu hãnh.

Bà có quyền kiêu hãnh bởi dù chỉ mới 12 tuổi dám trốn nhà ra đi, vượt thoát cuộc hôn nhân mua bán với giá một mảnh ruộng và 2 con lợn. Cô bé mới 12 tuổi ấy đã ý thức thân phận phụ nữ bị chà đạp, bị bạo hành bởi chính những người đàn ông trong gia đình, dùng mái tóc dài của cô cột vào chân giường, đánh đập tàn nhẫn mỗi khi cô bị cho là có lỗi. Cô bé mới 12 tuổi ấy đã biết kiếm tiền nuôi anh trai học chữ, đã thèm khát học chữ như anh mình và tìm mọi cách tự học từ lũ trẻ. Cô bé mới 12 tuổi ấy đã học được bài học đắng chát: "Một người đàn bà Annamite chẳng là gì so với một người đàn ông Annamite".

Cảnh Isabelle Muller cùng vợ chồng anh Đậu Thanh Hiển - con trai ông Đậu Xuân Lệ (em trai bà Đậu Thị Cúc) - gặp nhau tại Thạch Đài, tỉnh Hà Tĩnh

Loan kiêu hãnh vì mới 12 tuổi đã nhận biết mình bị chính bà cô ruột thua bài bán vào nhà thổ, tìm mọi cách vượt thoát, tự cứu cuộc đời mình. Loan có quyền kiêu hãnh bởi dưới mắt người đời là "gái chửa hoang" đã "rất đỗi hạnh phúc, tự hào" một mình sinh con, nâng niu sự sống. Loan kiêu hãnh vì đã dám đương đầu, tự nguyện gánh khổ nạn thay cho người bạn gái "yếu đuối và còn trinh", trả ơn người đại úy lính lê dương đã cứu thoát 2 người khỏi nhà tù. Loan kiêu hãnh trước tình yêu vô điều kiện với người lính Pháp nghèo và yếu đuối, bao dung cả lỗi lầm, cứu vớt anh ta khỏi những tình huống nguy hiểm. Loan kiêu hãnh vì là người đàn bà bé nhỏ, không cao hơn 1,45 m nhưng tình yêu thương con người, lòng dũng cảm, sự kiên nghị vượt qua thử thách khôn cùng, không thước nào đo nổi. Loan đã kiêu hãnh sống trong một thế giới thống khổ nhưng không vắng bóng tình yêu thương con người, không lúc nào tắt niềm hy vọng. Loan kiêu hãnh vì từ đôi bàn tay trắng trên xứ người, vượt qua sự kỳ thị màu da, kiến tạo được ngôi nhà hạnh phúc trên đất Pháp sau những thăng trầm, đã sinh được nhiều con. Loan đã tự hào khi có được con gái út Isabelle Muller cho bà ký thác cuộc đời khổ đau, để từ sức bật ngôn từ, đưa đôi cánh phượng hoàng bay lượn trên bầu trời thênh thang, bát ngát...

Từ sách đến phim

Đọc "Loan" nhiều lần, được nghe chị kể chuyện qua từng trang sách, tôi cứ bị ám ảnh. Với mong muốn được chia sẻ câu chuyện đến với nhiều người hơn, tôi trao đổi với đạo diễn Nguyễn Hoàng. Anh rất nhiệt tình thực hiện bộ phim, với sự đồng cảm mãnh liệt. Tôi đã gửi email cho tác giả ý định này. Thật hạnh phúc khi tác giả của "Loan" nhận lời chia sẻ câu chuyện lên phim. Đầu năm 2019, ê-kíp làm bộ phim tài liệu "Loan - phượng hoàng tái sinh" cùng Isabelle Muller về Hà Tĩnh, tìm lại cội nguồn tổ tiên của chị.

Nhà văn Isabelle Muller thăm trường và tặng quà cho các em học sinh người Chút, huyện Hương Khê, Hà Tĩnh sáng ngày 25-10-2019

Đó là ngôi nhà mang dấu ấn tuổi thơ bất hạnh của bà Đậu Thị Cúc, làng quê Thạch Đài - nơi những người thân yêu của bà Cúc yên nghỉ, con đường đất hoang vắng ngày xưa nay đã thành đường nhựa giữa trung tâm thành phố. Isabelle lần tìm dấu chân của mẹ, cảm nhận Loan đang trở về bằng sự dẫn dắt của tổ tiên. Băng qua một thế kỷ đầy biến động, tang thương, "Loan - phượng hoàng tái sinh" đã đưa Loan trở về đúng nơi vạch xuất phát; bỏ qua thù hận, cay đắng, ngộ nhận; chỉ có tình thương và những giọt nước mắt thấu hiểu. Tôi thấy bàn tay đạo diễn Nguyễn Hoàng một thoáng run lên vì xúc cảm khi chộp lấy khoảnh khắc những giọt nước mắt rơi trong ngày đoàn tụ.

Để có được cái ôm tìm về cội nguồn, gia tộc bà Đậu Thị Cúc phải đi qua gần một thể kỷ chia ly. "Loan - phượng hoàng tái sinh" đã đưa Loan về với cội nguồn.