Vì sao người tiêu dùng hiện đại thường nghiện mua sắm?

Nhiều người có thói quen mua sắm, trong khi những món đồ mang về chưa chắc đã dùng đến. Không ít người rơi vào cảnh “ra ngõ là bị cuốn vào thức ăn, lên mạng thì mua sắm online không thiếu thứ gì”. Vậy làm thế nào để tiết kiệm tiền trong bối cảnh cám dỗ tiêu dùng bủa vây? 

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ThS Quang Thị Mộng Chi, giảng viên Khoa Tâm lý học, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia TP HCM), cho biết trong xã hội hiện đại, con người liên tục đối mặt với những kích thích tiêu dùng: món ăn đường phố thơm phức, quảng cáo tràn ngập trên mạng xã hội, hay những chương trình giảm giá nhấp nháy mỗi khi mở ứng dụng mua sắm... 

Các yếu tố này tác động mạnh đến hệ thống phần thưởng của não bộ, kích thích hormone dopamine – khiến chúng ta dễ bị lôi cuốn bởi cảm xúc nhất thời hơn là nhu cầu thực tế. 

Theo ThS Chi, điều quan trọng là mỗi người cần học cách nhận diện các “điểm kích hoạt” dẫn đến hành vi chi tiêu không kiểm soát, chẳng hạn như stress, cảm giác trống rỗng hay tâm lý muốn “tự thưởng” sau một ngày mệt mỏi.

“Việc này giúp bạn chủ động thay thế những phản ứng chi tiêu cảm tính bằng các hoạt động lành mạnh hơn như vận động nhẹ, viết nhật ký, gọi điện cho người thânhoặc đơn giản là tắt ứng dụng mua sắm khỏi màn hình chính” - ThS Chi nói. 

Một cách khác là thiết lập ngân sách cố định cho khoản chi tiêu “vui vẻ” mỗi tuần, để vừa kiểm soát hành vi vừa tránh cảm giác bị ép buộc. Trước mỗi lần rút ví, hãy tự hỏi: “Nếu không có món này, cuộc sống của mình có bị ảnh hưởng không?” – đây chính là bước khởi đầu để rèn luyện tư duy tài chính lành mạnh.

Nhiều người từng trải qua cảm giác háo hức khi đặt mua một món đồ nhưng sau đó lại để quên trong góc tủ, chưa một lần sử dụng. Đây là biểu hiện điển hình của hành vi tiêu dùng bốc đồng, thường bị thúc đẩy bởi cảm xúc tức thời như buồn chán, cô đơn hoặc áp lực từ quảng cáo gây FOMO (Fear Of Missing Out – nỗi sợ bỏ lỡ cơ hội). “Nhiều bạn trẻ rất hào hứng khi mua sắm nhưng sau đó thì ‘hối hận’ vì sạch túi” - ThS Chi nhận định.

Để tránh rơi vào vòng lặp này, ThS Chi gợi ý áp dụng nguyên tắc “giỏ hàng 24 giờ” – tức là thêm sản phẩm vào giỏ nhưng không thanh toán ngay, chờ một ngày sau quay lại để tự đánh giá mong muốn đó còn tồn tại hay không. 

Song song, việc thay đổi cách tự đối thoại cũng hữu ích: thay vì nghĩ “Mình xứng đáng được mua món này sau khi làm việc vất vả”, hãy thử chuyển sang “Mình xứng đáng có sự an tâm tài chính và không phải hối hận sau khi chi tiêu”.

Ngoài ra, việc thiết lập danh sách chi tiêu ưu tiên mỗi tháng và cam kết không mua ngoài danh sách sẽ giúp hạn chế hành vi vượt ngoài tầm kiểm soát. 

Thói quen định kỳ xem lại những món đồ đã mua nhưng chưa sử dụng cũng là cách phản chiếu trung thực thói quen mua sắm của bản thân. 

Khi nhận thức rõ điều này, bạn sẽ thấy từ chối một món hàng không phải là tiếc nuối, mà là sự tỉnh táo và bản lĩnh, giúp duy trì cân bằng giữa nhu cầu thực sự và cảm xúc nhất thời.

Theo ThS Chi, tiết kiệm vì thế không còn là sự “ép buộc phải nhịn mua”, mà trở thành nghệ thuật quản lý cuộc sống chủ động và thông minh.