"Vô tư" trên mạng, dễ vướng lao lý

Kể từ ngày 1-7-2026, khi Luật An ninh mạng có hiệu lực pháp luật, ranh giới giữa "sống ảo" và "trách nhiệm thật" sẽ trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Người dân cần thay đổi ngay tư duy sử dụng mạng xã hội nếu không muốn đối mặt với những rắc rối pháp lý nghiêm trọng.

Cấm tự ý ghi âm, tung tin nhắn riêng tư

Điểm cốt lõi của lần sửa đổi này là sự cụ thể hóa các hành vi xâm phạm quyền riêng tư và an toàn dữ liệu. Thực tế, tâm lý "mạng ảo" khiến nhiều người vẫn coi nhẹ các quy tắc ứng xử. Tuy nhiên, với cơ chế định danh IP và chế tài mới, mọi "dấu chân số" đều được ghi nhận. Người dân cần đặc biệt lưu ý những thay đổi dưới đây để tránh vi phạm pháp luật.

Thay đổi lớn nhất ảnh hưởng trực tiếp đến người dùng smartphone là quy định về nghe lén và ghi âm trái phép. Lâu nay, nhiều người có thói quen sử dụng phần mềm ghi âm cuộc gọi hoặc quay màn hình video call qua các ứng dụng OTT như Zalo, Messenger, Telegram để "làm tin" trong các tranh chấp hoặc mâu thuẫn. Tuy nhiên, Luật An ninh mạng đã thiết lập "vùng cấm" rõ ràng đối với hành vi này.

Kể từ ngày 1-7-2026, để ghi âm hợp pháp nhằm phục vụ công việc hoặc ghi nhớ thỏa thuận, công dân bắt buộc phải thông báo và nhận được sự đồng ý của đối phương. Sự đồng ý này phải được thể hiện rõ ràng bằng lời nói trong bản ghi âm. Mọi hành vi âm thầm ghi lại cuộc đàm thoại mà không có sự cho phép đều bị xem là vi phạm quyền bí mật đời tư và bí mật thư tín.

Tuy nhiên, pháp luật cũng dự liệu các tình huống ngoại lệ để bảo vệ công lý. Trong trường hợp cuộc hội thoại có dấu hiệu nghi vấn phạm tội hoặc thể hiện mục đích bất chính như lừa đảo, đe dọa, tống tiền, công dân có quyền ghi âm mà không cần báo trước. Khi đó, bản ghi âm này trở thành chứng cứ quan trọng để cơ quan chức năng xem xét trách nhiệm hình sự của đối tượng phạm tội, thay vì là hành vi xâm phạm đời tư.

Bên cạnh đó, người dân cần cẩn trọng với trào lưu "công khai tin nhắn riêng tư" và xâm phạm bí mật gia đình. Việc chia sẻ ảnh chụp màn hình các đoạn chat, chuyện nội bộ vợ chồng lên mạng xã hội để "bóc phốt" hay hạ uy tín người khác sẽ tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất lớn.

Theo quy định mới, ngay cả khi thông tin chia sẻ là sự thật, nhưng nếu thuộc phạm vi bí mật đời tư, bí mật gia đình và gây ảnh hưởng đến danh dự người khác, người đăng tải vẫn bị xử lý. Đáng chú ý, hành vi chia sẻ lại (share) các thông tin này cũng có thể bị xem là tiếp tay cho việc phát tán trái phép. Người chia sẻ phải chịu trách nhiệm liên đới, thậm chí bồi thường thiệt hại nếu sự việc gây hậu quả tiêu cực.

Mạng ảo, án thật

Sự tiến bộ của công nghệ mang lại nhiều tiện ích nhưng cũng tạo ra những rủi ro pháp lý mới, điển hình là việc lạm dụng AI (deepfake) và sự lầm tưởng về tính ẩn danh trên không gian mạng.

Thói quen dùng AI để hoán đổi khuôn mặt (face-swap), giả giọng người khác nhằm mục đích giải trí đang nở rộ trong giới trẻ. Tuy nhiên, việc sử dụng hình ảnh của bất kỳ ai để tạo nội dung giả mạo (dù là đùa vui) khi chưa có sự đồng ý đều là hành vi vi phạm. Đặc biệt, nếu hành vi này nhằm mục đích bôi nhọ danh dự hoặc lừa đảo, tống tiền người khác thì mức phạt sẽ rất nặng, trường hợp nghiêm trọng có thể bị truy cứu hình sự với tình tiết định khung tăng nặng là sử dụng công nghệ điện tử để phạm tội.

Liên quan đến vấn nạn tin giả (Fake news), nhiều người dùng mạng xã hội thường chia sẻ ngay các tiêu đề "giật gân" mà thiếu kiểm chứng. Luật An ninh mạng quy định dù các nền tảng có bộ lọc chủ động, trách nhiệm chính vẫn thuộc về người dùng. Hành vi tạo lập hoặc vô tình tiếp tay phát tán thông tin bịa đặt gây hoang mang dư luận sẽ bị xử lý nghiêm khắc.

Đồng thời, việc thiếu kiểm chứng đối với thông tin kinh tế - xã hội cũng là vấn đề nhức nhối. Tại các hội, nhóm kín về đầu tư, những tin đồn thất thiệt như "bắt bớ lãnh đạo", "ngân hàng phá sản" hay "thay đổi chính sách tiền tệ" thường lan truyền rất nhanh. Luật mới quy định cụ thể việc cấm thông tin sai sự thật gây thiệt hại cho hoạt động kinh tế. Do đó, người dân cần chậm lại một nhịp để đối chiếu với các nguồn báo chí chính thống trước khi chia sẻ.

Một sai lầm "chết người" khác là tâm lý chủ quan khi sử dụng tài khoản ảo (clone). Rất nhiều người lầm tưởng việc không để tên thật sẽ giúp họ thoải mái công kích, tung tin đồn. Thực tế, quy định về định danh IP buộc các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ phải lưu trữ và cung cấp dữ liệu của người dùng cho cơ quan chức năng khi cần thiết. Mọi hành vi trên không gian số đều để lại "dấu chân" và việc truy vết là hoàn toàn khả thi.

Cuối cùng là tình trạng tham gia các hội, nhóm mua bán dữ liệu trái phép. Dù xuất phát từ sự tò mò hay muốn tìm kiếm thông tin đối thủ, việc mua bán danh sách số điện thoại, thông tin tài chính là hành vi xâm phạm bí mật cá nhân và bị nghiêm cấm hoàn toàn với chế tài xử phạt rất nặng.