Sắp xếp lại xe buýt

Sau hơn hai năm nghiên cứu, đề án “Hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TPHCM đến năm 2020” do PGS-TS Phạm Xuân Mai, Trường ĐH Bách khoa TPHCM và thạc sĩ Lê Trung Tính,  Trưởng Phòng Quản lý Vận tải Công nghiệp Sở GTVT, phối hợp thực hiện cơ bản đã kết thúc. Đề án vừa được báo cáo nghiệm thu giai đoạn 1 và được các thành viên trong hội đồng đánh giá cao về tính khả thi.

Xe buýt hiện đang tập trung dày đặc ở vùng nội thành, còn ở ngoại thành thì thưa thớt. Ảnh: Tấn thạnh

Bao phủ rộng khắp

Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, mạng lưới xe buýt ở TPHCM hiện đang bị trùng lắp nhiều nên hiệu quả hoạt động còn hạn chế, chưa thu hút được số đông hành khách. Theo PGS-TS Phạm Xuân Mai, mục tiêu đặt ra là làm sao đến năm 2025, xe buýt phải “cõng” khoảng 40% nhu cầu đi lại.

Nhiều tuyến trùng lắp đến 56,6% Vận tải hành khách công cộng ở TPHCM hiện đang gặp nhiều khó khăn, mức sử dụng xe buýt và taxi hiện nay chỉ khoảng 7,2% nhu cầu hằng ngày (tiêu chuẩn thế giới là 50%). Sự phân bố các tuyến xe buýt theo địa bàn chưa đồng đều. Tổng cự ly xe buýt có trợ giá hiện nay là 2.105,5 km, trong đó chiều dài đường xe buýt đi qua là 908 km. Mạng lưới tuyến bao phủ không đều, tập trung dày đặc tại 19 quận - chiếm 67% (615 km) chiều dài đường xe buýt, trong khi đó thưa thớt ở các huyện ngoại thành. Tỉ lệ trùng lắp toàn mạng trên số tuyến cơ bản đến 56,6 %.

Do đó, việc đầu tiên cần triển khai là tái cấu trúc lại mạng lưới xe buýt theo mô hình mạng kết hợp: Tuyến trục chính - tuyến nhánh - tuyến thu gom. Trong đó, tuyến trục chính là tuyến liên kết vùng và hoạt động trên các hành lang vận tải xe buýt, trong tương lai có thể sẽ chuyển thành tuyến đường sắt đô thị. Tuyến nhánh hoạt động trong những khu vực xác định, liên kết các điểm phát sinh, đầu mối trung chuyển. Còn tuyến thu gom thu hút người dân sống tại các cụm dân cư nằm cách xa tuyến trục và tuyến nhánh.
 
Khi thực hiện đề án, sẽ điều chỉnh lộ trình 42 tuyến, hủy bỏ 6 tuyến, tăng 25 tuyến nhánh mới nhằm tăng khả năng tiếp cận của người dân với xe buýt. Khi đó sẽ đạt sản lượng 1,8 triệu lượt hành khách/ngày. Đến năm 2015, dự kiến toàn mạng lưới có thể đảm nhận 19,3% nhu cầu đi lại của người dân với khoảng 21,6 triệu hành khách/ngày.

Ngoài các tuyến cơ bản, hệ thống xe buýt chuyên dụng như đưa rước công nhân, sinh viên, học sinh, xe buýt đêm sẽ phát triển và điều chỉnh lộ trình qua từng giai đoạn. Riêng về xe buýt thu gom sẽ thí điểm tại 2 quận Tân Bình và Tân Phú, trong đó đến năm 2020, quận Tân Phú có 301 tuyến buýt thu gom và Tân Bình có 266 tuyến.

Đột phá từ hệ thống BRT

Theo tính toán của Phòng Quản lý Vận tải Công nghiệp, từ nay đến năm 2015, vận tải hành khách công cộng của TPHCM vẫn phụ thuộc vào mạng lưới xe buýt vì hệ thống metro chỉ có thể đi vào khai thác từ năm 2015. Do vậy, để “cõng” được 30% nhu cầu đi lại của người dân vào năm 2010 như Quyết định 123/1998/QĐ-TTg là một điều không tưởng vì hiện nay mạng lưới xe buýt, taxi của TP chỉ đáp ứng 7,2% nhu cầu đi lại.

Đến năm 2020, khi hệ thống đường sắt đô thị hoạt động, dự kiến cũng chỉ “chia lửa” thêm 10% nhu cầu đi lại nên hệ thống xe buýt vẫn phải gánh trọng trách đáp ứng hơn 30% thì mới mong đạt mục tiêu “cõng” 50% nhu cầu đi lại của người dân. Trong đó hệ thống BRT (xe buýt chất lượng cao về dịch vụ và kỹ thuật, chạy trên đường dành riêng ưu tiên, giá rẻ, tính năng tương tự tàu điện ngầm) sẽ thu hút khá đông hành khách.

Theo PSG-TS Phạm Xuân Mai, hệ thống BRT với năng lực vận chuyển lớn, tốc độ cao, kinh phí đầu tư chỉ bằng 10% kinh phí đầu tư tàu điện ngầm, thời gian thi công nhanh (18 – 24 tháng) là giải pháp “mềm” thu hút khách đi phương tiện công cộng trong thời gian tới. Hệ thống này sẽ được kết nối với các tuyến buýt cơ bản do đó không phải lo lắng về việc chiếm dụng không gian như người dân đề cập. Khi hệ thống này phủ khắp với tính năng vượt trội: nhanh, tốt, rẻ thì chắc chắn người dân sẽ từ bỏ xe cá nhân để đi BRT.

Hiện tại, Sở GTVT đang chuẩn bị hành lang pháp lý cho hệ thống BRT cũng như các hệ thống công cộng hiện đại khác. Theo ông Mai, hiện đề án nghiên cứu hệ thống BRT sẽ được ông đảm trách, mục đích chính sẽ hoàn thành mạng lưới BRT có dịch vụ tốt, chất lượng cao, liên thông và kết nối với mạng lưới xe buýt và tàu điện ngầm/tàu điện mặt đất sau này. Đề án được Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Phát triển Pháp trợ giúp, dự kiến từ nay đến năm 2020, TPHCM sẽ có 20 - 25 tuyến BRT, đáp ứng khoảng 8%-10% nhu cầu đi lại của người dân.