Xuất khẩu đón sóng thị trường tỉ dân

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản đạt hơn 7,3 tỉ USD. Đáng chú ý, Trung Quốc lần đầu vượt qua Mỹ trở thành thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch hơn 1,4 tỉ USD, chiếm 21% thị phần, tăng 40% so với cùng kỳ năm ngoái.

Chờ thời cơ và đi từng bước

Sự đổi ngôi này có sự góp sức lớn của mặt hàng tôm - mặt hàng có giá trị xuất khẩu cao nhất ngành thủy sản. 8 tháng đầu năm nay, xuất khẩu tôm sang Trung Quốc tăng 75% so với cùng kỳ, đạt 836 triệu USD.

Bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký VASEP, cho hay xuất khẩu tôm hùm 8 tháng đầu năm sang Trung Quốc tăng 200% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 500 triệu USD. Diễn biến mới trên thị trường mở ra cơ hội lớn cho ngành nuôi tôm hùm cũng như các loại hải sản nuôi khác cung cấp cho Trung Quốc - thị trường vốn ưa chuộng sản phẩm tươi sống từ biển.

Trước đó, năm 2017, Trung Quốc bất ngờ vươn lên trở thành thị trường số 1 của ngành cá tra Việt Nam và giữ vững vị trí thị trường tốp đầu đến nay. 8 tháng đầu năm 2025, dù xuất khẩu cá tra sang Trung Quốc giảm 4,2% so với cùng kỳ nhưng đây vẫn là thị trường nhập khẩu mặt hàng này nhiều nhất với giá trị 325 triệu USD.

Bình luận về sự chuyển dịch thị trường xuất khẩu thủy sản, TS Hồ Quốc Lực - nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Thực phẩm Sao Ta - cho rằng nguyên nhân xuất khẩu sang Trung Quốc tăng vọt chủ yếu là do nhu cầu mua tôm hùm sống tăng cao đột ngột. "Thị trường tôm hùm sống biến động rất lớn, nhiều quy định tạo ra những cú sốc bất ngờ, muốn phát triển bền vững cần thời gian dài. Năm nay, khả năng cao Trung Quốc vẫn là thị trường số 1 của tôm nói riêng và thủy sản Việt Nam nói chung, nhưng năm sau thì chưa chắc" - TS Lực dự báo.

Cũng theo ông Hồ Quốc Lực, Trung Quốc là nước xuất khẩu thủy sản số 2 thế giới - với khoảng 1.000 nhà máy chế biến tôm có trình độ cao - nên chủ yếu ưu tiên chọn nhập khẩu nguyên liệu giá rẻ. Do đó, để bán hàng bền vững cho thị trường Trung Quốc, các doanh nghiệp phải chờ đợi thời cơ và đi từng bước. "Các vùng có lợi thế về nuôi tôm sú, tôm hùm cần có chiến lược đầu tư bài bản cho thị trường Trung Quốc bởi tiềm năng còn rất lớn" - ông Lực nhìn nhận.

Phát huy lợi thế

Với ngành hạt điều, số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy xuất khẩu 8 tháng đầu năm đạt 3,24 tỉ USD, tăng 16,4% so với cùng kỳ. Tính đến hết tháng 7-2025, Trung Quốc vươn lên là thị trường số 1 với mức tăng trưởng đến 47% trong khi Mỹ giảm nhập khẩu gần 12%.

"Suốt 10 năm gần đây, 3 thị trường lớn nhất của hạt điều Việt Nam luôn là Mỹ, Trung Quốc và châu Âu nhưng đến tháng 8-2025, tình hình đã thay đổi" - ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Điều Việt Nam, xác nhận. Theo ông, nguyên nhân đến từ sự sụt giảm của thị trường Mỹ do ảnh hưởng của thuế đối ứng và sự tăng trưởng tốt ở thị trường Trung Quốc.

Phân tích sâu hơn, ông Nhựt cho rằng hạt điều Việt Nam có lợi thế hơn các đối thủ khác như Ấn Độ và các nước châu Phi nhờ vị trí gần Trung Quốc, có thể giao hàng bằng đường bộ. Thị trường hơn 1 tỉ dân này đã hình thành được thói quen ăn hạt điều, nhất là tầng lớp trung và thượng lưu, nên dự báo đây sẽ tiếp tục là thị trường chính của ngành điều Việt Nam.

Với ngành rau quả, 8 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc đạt gần 2,8 tỉ USD, chiếm 58% thị phần xuất khẩu. "Ngôi sao sáng" nhất của ngành rau quả vẫn là sầu riêng, với kim ngạch xuất khẩu sang thị trường láng giềng trong tháng 8-2025 là 572 triệu USD, chiếm 97% giá trị xuất khẩu.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, dự đoán tháng 9-2025, số liệu xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc còn cao hơn, có thể đạt khoảng 700 triệu USD. Lý do là bởi Việt Nam đang "một mình một chợ" cung cấp sầu riêng cho Trung Quốc trong khi nhu cầu của quốc gia này trước dịp Quốc khánh và trung thu luôn cao.

"Chúng ta thường đặt vấn đề mở rộng, đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc vào một thị trường xuất khẩu. Nhưng với sầu riêng, rất khó mở rộng sang các thị trường phương Tây, cần thời gian để người bản địa quen mùi vị đặc trưng của loại trái cây này. Hiện tại, sầu riêng đã được xuất khẩu đi nhiều nước nhưng đối tượng tiêu dùng chính vẫn là người gốc Việt và gốc Hoa" - ông Nguyên phân tích.

Theo lãnh đạo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, dù giá trị xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc cao nhưng vẫn chưa hết dư địa khai thác, nhất là ở nhiều địa phương xa biên giới. Thời điểm này, nguồn cung sầu riêng trên thế giới không có nhiều, chúng ta cần tận dụng cơ hội để khai thác tốt hơn thị trường tiêu thụ sầu riêng lớn nhất.

"Trái thanh long Việt Nam từng là mặt hàng xuất khẩu tỉ USD sang Trung Quốc nhưng nay chỉ đạt kim ngạch 500 triệu USD/năm bởi Trung Quốc và nhiều nước khác đã trồng được. Trong khi đó, tại các thị trường khác như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc..., quả thanh long Việt Nam cũng bị cạnh tranh gay gắt bởi hàng từ các nước sản xuất gần hơn" - ông Đặng Phúc Nguyên dẫn chứng.