Có nên tăng phạt tiền, giảm phạt tù?

Dự thảo Bộ Luật Hình sự sửa đổi theo hướng mở rộng trường hợp áp dụng hình thức phạt tiền thay phạt tù là phù hợp với xu thế của các nước trên thế giới. Tuy nhiên, việc áp dụng hình phạt tiền với tư cách là hình phạt chính đang gây nhiều tranh cãi.

Đánh vào lợi ích kinh tế

Theo luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ tịch Hội Luật gia TP HCM, việc áp dụng hình phạt tiền với tư cách là hình phạt chính chỉ nên áp dụng đối với nhóm tội phạm về kinh tế và môi trường bởi đối tượng mà người phạm tội thuộc các nhóm này hướng tới là lợi ích tiền bạc. Do đó, hình phạt áp dụng là đánh vào lợi ích kinh tế của họ, trong đó phổ biến nhất là hình phạt tiền. Mức phạt tiền phải cao hơn lợi ích kinh tế mà người phạm tội có được để bảo đảm tính phòng ngừa và trừng phạt.

“Ngoài 2 nhóm tội phạm trên, không nên áp dụng hình phạt tiền tràn lan vì có thể dẫn đến việc khinh thường pháp luật của một bộ phận giàu có, làm tăng sự bất công giữa người giàu và người nghèo bởi cùng thực hiện một hành vi phạm tội nhưng người giàu thì được tự do, còn người nghèo phải thi hành hình phạt tù” - luật sư Hậu phân tích.

Luật sư Nguyễn Văn Cường (Đoàn Luật sư TP HCM) cho rằng hình phạt là nhằm ngăn ngừa, khắc phục và hướng hành vi của người vi phạm trở lại với chuẩn mực chung của cộng đồng. Do đó, trong những hoàn cảnh, bối cảnh nhất định, trừng phạt nặng không hẳn mang lại lợi ích nhiều nhất cho cộng đồng.

“Khách thể của các tội danh về kinh tế, tham nhũng là “quyền sở hữu, tài sản” nên mức độ “nguy hại” cho cộng đồng nhẹ hơn so với loại tội phạm có khách thể về tính mạng, sức khỏe con người. Mục tiêu ưu tiên là phần tài sản bị chiếm đoạt và thiệt hại kèm theo được khắc phục kịp thời sẽ tránh được tâm lý “đi tù để có được tiền”. Hơn nữa, không gì có thể răn đe tốt hơn nếu chỉ chiếm đoạt được 1 đồng nhưng có thể bị mất đến 10 đồng kèm theo các hệ lụy pháp lý khác. Ngoài ra, chi phí xã hội sẽ ít hơn trong việc thi hành án” - luật sư Cường nói.

Lo ngại tiêu cực

Trong khi đó, luật sư Cao Thế Luận (Đoàn Luật sư TP HCM) lại cho rằng thay thế hình phạt tù bằng hình phạt tiền là xu hướng tiến bộ ở các nước phát triển nhưng Việt Nam ở giai đoạn đang phát triển, nhận thức pháp luật, nền tảng giáo dục…. vẫn còn thấp.

“Trước đây, các loại tội phạm có mức phạt tù từ 3 năm trở xuống, có thể áp dụng hình phạt có điều kiện (là án treo) đã xảy ra hiện tượng “ngã giá” giữa cán bộ tư pháp và bị can, bị cáo. Nếu mở rộng hơn nữa hình phạt tiền, có phải đang mở đường cho hươu chạy?” - luật sư Luận nghi ngại.

Ngoài ra, luật sư Luận cũng băn khoăn sẽ có trường hợp bị cáo bị xử phạt hình phạt chính là tiền nhưng do hoàn cảnh khó khăn không thể chấp hành thì sẽ bị chuyển thành tù. Trong khi đó, các “thiếu gia”, “đại gia” sẽ không hề nao núng phạm tội khi dư thừa khả năng chấp hành án phạt tiền.

“Hiện nay, xã hội đang có sự phân hóa giàu nghèo, việc mở rộng hình phạt tiền thay cho phạt tù có mức dưới 7 năm liệu có đào sâu thêm sự phân biệt đối xử? Mặt khác, các hành vi vi phạm pháp luật hình sự đều xem là nguy hiểm cho xã hội  nhưng nay lại được “tiền hóa” thì tính chất răn đe, giáo dục sẽ không còn nguyên giá trị của nó. Hơn nữa, mức phạt tiền như thế nào được xem là tương xứng với hành vi phạm tội? Nếu mức phạt tiền cao thì chắc chắn người nghèo không đáp ứng nổi nhưng với người giàu thì chỉ là con số nhỏ. Vì vậy, nên tăng nặng mức hình phạt tiền như là một hình phạt phụ đối với các tội phạm tham nhũng, hối lộ, kinh tế, môi trường và đối với chủ thể mới là pháp nhân; không nên mở rộng hình phạt tiền trở thành hình phạt chính đối với loại tội phạm có mức hình phạt tù từ 7 năm trở xuống” - luật sư Luận nói.