Di tích và luật pháp

Báo Người Lao Động điện tử ngày 19-4 đưa tin: UBND tỉnh Thanh Hóa có công văn yêu cầu các cơ quan liên quan kiểm tra, làm rõ trách nhiệm và xử lý kỷ luật nghiêm minh đối với người đứng đầu tổ chức, cá nhân để xảy ra việc phá nhà gỗ ở di tích quốc gia đền Nưa, xây mới bằng bê-tông.

Di tích đền Nưa thuộc khu di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh - địa điểm khởi nghĩa Bà Triệu (thị trấn Nưa, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa).

Trước đó, Báo Người Lao Động cùng một số báo đã phản ánh: Thay vì phải bảo vệ, trong quá trình trùng tu, tại nhiều địa phương, người ta vô tình hoặc cố ý làm hỏng đi những di sản văn hóa, lịch sử, kiến trúc, khảo cổ của ông cha để lại.

Đó chính là phá đi hồn cốt của văn hóa, lịch sử dân tộc.

Từ Luật Di sản văn hóa có hiệu lực kể từ ngày 1-1-2002 đến Luật số 32/2009/QH12 có hiệu lực từ ngày 1-1-2010 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa; rồi Văn bản hợp nhất Luật Di sản văn hóa 2013 cho đến đề xuất xem xét sửa đổi Luật Di sản văn hóa tại hội nghị tổng kết thực hiện Luật Di sản văn hóa mới đây, có thể thấy pháp luật về di sản văn hóa ở nước ta chưa thật ổn định. Thực tế, có một vấn đề nhức nhối diễn ra lâu nay là lắm khi do những quy định pháp lý không rõ ràng mà dẫn đến việc vi phạm luật rất phổ biến ở nhiều địa phương.

Đối với các di sản văn hóa, cả vật thể và phi vật thể, ai cũng biết giá trị chính là ở chỗ nó gắn liền với những vấn đề lịch sử lẫn nhân văn mà bản thân di sản ấy chứa đựng. Những vụ xâm hại di tích gần đây như tu sửa tháp Bánh Ít (Bình Định), lấn chiếm khu vực bảo vệ I của di tích quốc gia thành Điện Hải (Đà Nẵng), đập để xây lại đền thờ Lý Chiêu Hoàng (Hà Nội) và một số di tích ở Huế... đã vô tình hay hữu ý cắt đứt mối liên hệ của một giai đoạn lịch sử đối với di tích đó.

Vì sao có chuyện ấy xảy ra? Giáo sư Phan Huy Lê từng cho biết: "Khi soạn thảo dự án luật, ban soạn thảo chỉ lấy ý kiến UBND các tỉnh - thành và các sở chuyên môn trong hệ thống ngành dọc của mình, hoàn toàn không lấy ý kiến các cơ quan nghiên cứu khoa học, các hội chuyên ngành và các chuyên gia...". Chính điều đó đã tạo ra những khiếm khuyết của luật và cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng vi phạm rất thường thấy trong việc bảo vệ di tích.

Luật Di sản văn hóa đã bộc lộ những hạn chế ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Trong những hạn chế đó còn có tình trạng hiệu lực chế tài các vi phạm vẫn còn khá sơ sài. Hai điều khoản liên quan đến vấn đề này là điều 71: "Người nào vi phạm các quy định của pháp luật về di sản văn hóa thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật"; và điều 72: "Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn vi phạm các quy định của pháp luật về di sản văn hóa thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật"... Đã có phiên tòa nào đưa một cá nhân hay tổ chức vi phạm những điều luật ấy ra xét xử hay chưa?

Cho nên, chỉ lấy pháp luật về di sản thôi để hành xử cũng đã rất khó khăn rồi. Bây giờ lại phải đối phó với đủ thứ đơn vị, thủ tục chăm chăm lợi ích cục bộ, thiếu chuyên môn nhưng lại thừa quyền hành thì có thể hiểu tại sao các di tích liên tục kêu cứu!