Góp ý chương trình lập pháp của Quốc hội

Một nguyên tắc xuyên suốt công tác lập pháp của Quốc hội là khi chấp thuận đưa bất kỳ sáng kiến lập pháp nào hay làm mới, sửa đổi, bổ sung một đạo luật, trước khi đưa vào chương trình lập pháp của Quốc hội, Quốc hội cần phải buộc tổ chức, cơ quan đề xuất có bản đối chiếu, phân tích và đánh giá hai cực "phí tổn và lợi ích" của dự án luật đó.

Có rất nhiều loại phí tổn (phí tổn của quá trình xây dựng đề án luật, soạn thảo luật, thông qua luật, thực hiện luật). Lấy ví dụ về phí tổn của quá trình thực hiện luật, sẽ gồm phí tổn của việc tổ chức thực hiện (ban hành, phổ biến, huấn luyện, giáo dục đạo luật hay quy định mới), tuân thủ (ví dụ công chứng, thị thực, bỏ các biểu mẫu cũ, làm các biểu mẫu mới, tư vấn của luật sư…); xử lý tranh chấp, sai phạm phát sinh khi áp dụng luật mới hay xử lý các chồng chéo, xung đột giữa luật mới và các luật hiện hành đang cản trở các quan hệ kinh tế - xã hội.

Phí tổn phát sinh dưới nhiều dạng, ở nhiều khu vực: phí tổn của ngân sách công và khu vực tư, xã hội, người dân; ngân sách trung ương và địa phương; phí tổn bằng tiền hay các loại phí không bằng tiền, không đo được bằng tiền; phí tổn nhìn thấy được và không nhìn thấy được (ví dụ: tác động tiêu cực về tâm lý xã hội, doanh nghiệp).

Cùng với đánh giá phí tổn là so sánh, phân tích và đánh giá các lợi ích: lợi ích cho đất nước, nền kinh tế, quản lý nhà nước và người dân; lợi ích ngắn, trung và dài hạn; lợi ích chuyên ngành và tổng thể; lợi ích kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục, an ninh, quốc phòng; lợi ích trong nước và quốc tế. Ví dụ có những quy định khiến cho các lợi ích mâu thuẫn, triệt tiêu nhau, được về ngắn hạn, hại về dài hạn; lợi cho quản lý nhà nước, thiệt hại cho quyền tự do, dân chủ hiến định của người dân.

Quốc hội cần yêu cầu tổ chức, cơ quan trình sáng kiến lập pháp hay trình dự án luật cung cấp các thông tin được lượng hóa, tiêu chí hóa, mô hình hóa, có phân tích, tổng hợp, đánh giá nhiều chiều một cách khách quan, khoa học, để Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội quyết định có đưa dự án luật ấy vào chương trình xây dựng luật hay có thông qua dự thảo luật hay không. Các cơ quan của Quốc hội cũng cần mời các chuyên gia phản biện chuyên môn, chuyên sâu, nhất là về so sánh phí tổn - lợi ích.

Cho đến nay, khi đề xuất các sáng kiến lập pháp hay dự án luật, trong phần đánh giá tác động, các thông tin về phí tổn thường bị xem nhẹ, không đánh giá hết hoặc đánh giá chung chung, chủ yếu nói đến cái lợi, mà cũng chỉ nói một chiều, rất khó để các đại biểu, nhất là các đại biểu không chuyên ngành, có đầy đủ thông tin để đánh giá hay phản biện.

Có những đạo luật ra đời thuận tiện cho cơ quan quản lý nhà nước nhưng rất bất tiện cho người dân. Có đạo luật bị rơi vào quên lãng hoặc chỉ vận hành như một loại chính sách hay biện pháp hành chính, không phải là một đạo luật đúng nghĩa. Có những vấn đề chỉ cần một nghị quyết của Quốc hội hay một nghị định của Chính phủ là đủ để điều chỉnh, thậm chí hiệu quả điều chỉnh cao hơn thì không nên làm luật…

Luật rừng là có hại nhưng một rừng luật với hiệu quả, chất lượng kém, chồng chéo, xung đột gây ách tắc thì thiệt hại còn nhiều hơn.