Cuộc thi viết “Chủ quyền quốc gia bất khả xâm phạm”: Bảo tồn biển gắn với tăng trưởng xanh

Vùng biển, ven biển và đảo nước ta rất đa dạng về nguồn tài nguyên sinh vật biển, với khoảng 11.000 loài sinh vật cư trú trong hơn 20 kiểu hệ sinh thái biển - ven biển điển hình, thuộc 6 vùng đa dạng sinh học biển khác nhau. Tuy vậy, những hệ sinh thái này đang đứng trước các nguy cơ đe dọa và rủi ro ngày càng tăng từ hoạt động phát triển của con người.

Vẫn còn bất cập

Đến nay, cả nước đã thành lập và đưa vào hoạt động mạng lưới 10/16 khu bảo tồn biển tại Việt Nam gồm: Cát Bà, Bạch Long Vỹ, Cồn Cỏ, Cù lao Chàm, Lý Sơn, vịnh Nha Trang, Núi Chúa, Hòn Cau, Côn Đảo, Phú Quốc. Sáu khu bảo tồn biển còn lại đã hoàn thành quy hoạch chi tiết và đang hoàn thiện hồ sơ để phê duyệt quy hoạch, đó là: Hòn Mê, Hải Vân - Sơn Chà, Phú Quý, Nam Yết, Cô Tô, đảo Trần.

Theo đánh giá của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), các khu bảo tồn biển ở Việt Nam chỉ dành 1% diện tích bảo vệ nghiêm ngặt, trong khi quy định của thế giới là 30%. Tình trạng khai thác thủy sản bất hợp pháp vẫn diễn ra, cùng với ô nhiễm môi trường biển đã trực tiếp hoặc gián tiếp làm suy giảm nhanh nguồn lợi thủy sản tự nhiên và suy thoái các hệ sinh thái biển.

Xây dựng hồ chắn sóng giúp việc bảo tồn các bãi san hô ở Phú Quý, tỉnh Bình Thuận phát huy tác dụng Ảnh: TUẤN CƯỜNG

Đáng lo ngại là một số khu bảo tồn biển đang là "điểm nóng" do sự phát triển của các cơ sở du lịch thiếu bền vững. Đặc biệt, các hoạt động du lịch trong các khu bảo tồn biển tăng nhanh trong những năm gần đây đã làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm môi trường, đe dọa sự đa dạng sinh học.

Bên cạnh những lợi ích thu được trong ngắn hạn, các hoạt động phát triển gần đây đã trở thành mối đe dọa trực tiếp đến số phận của các khu bảo tồn biển. Đó là các hoạt động lấn biển, nhận chìm chất thải, xả thải rác, nước bẩn từ các khu công nghiệp, khu dân cư, khu đô thị ven biển; việc đánh bắt cá bất hợp pháp, chuyển đổi mục đích sử dụng một số đảo, khu vực biển trong phạm vi vùng đệm của các khu bảo tồn biển diễn ra trên phạm vi rộng và ở quy mô lớn chưa từng xảy ra trước đây.

Tài nguyên biển ở nước ta hiện bị khai thác quá mức, thiếu tính bền vững; nạn phá hủy rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn ngày càng gia tăng ở nhiều nơi. Theo ước tính, trên toàn vùng biển nước ta từ Quảng Ninh đến Kiên Giang khoảng 40%-60% cỏ biển, 70% rừng ngập mặn đã biến mất và khoảng 12% rạn san hô bị phá hủy hoàn toàn, không có khả năng tự phục hồi; 48% rạn san hô khác đang trong tình trạng suy thoái nghiêm trọng. Diện tích các rạn san hô bị mất tập trung chủ yếu ở những vùng có dân cư sinh sống như vịnh Hạ Long, các tỉnh ven biển miền Trung và một số đảo có người sinh sống thuộc quần đảo Trường Sa.

Gắn bảo tồn với Hoàng Sa, Trường Sa

Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam yêu cầu lấy phát triển kinh tế biển xanh làm nền tảng. Trong khi về bản chất, kinh tế biển xanh lấy việc bảo tồn "nguồn vốn tự nhiên biển", bao gồm các khu bảo tồn biển với các hệ sinh thái tiêu biểu cần bảo vệ là một nguyên tắc. Do đó, đây chính là cơ hội cho việc phát triển, mở rộng mạng lưới các khu bảo tồn biển ở nước ta trong thời gian tới.

Phát triển kinh tế biển xanh phải đi đôi với giảm thiểu ô nhiễm môi trường biển. Do đó, việc đánh giá tác động môi trường trong các vùng, đặc biệt là các dự án phát triển nuôi trồng, chế biến thủy hải sản phải được kiểm soát chặt chẽ; cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các quy định pháp luật về lĩnh vực bảo tồn, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy hải sản.

Song song đó, thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp khác, như có biện pháp phòng tránh, ngăn chặn, hạn chế tác động của triều cường, xâm nhập mặn, xói lở bờ biển; đẩy mạnh các hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo tồn biển nhằm huy động và sử dụng hiệu quả những nguồn hỗ trợ quốc tế để thúc đẩy việc thành lập và quản lý các khu vực biển có giá trị quan trọng; nâng cao năng lực và nhận thức, hướng dẫn người dân tại các khu bảo tồn biển chuyển đổi sinh kế...

Bên cạnh đó, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến công tác bảo tồn đa dạng sinh học biển; tiếp tục mở rộng diện tích, thành lập mới các khu vực bảo tồn biển trên cơ sở quy hoạch không gian biển quốc gia, trong đó chú trọng việc bảo tồn đa dạng sinh học, phục hồi các hệ sinh thái, nhất là các rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn, rừng phòng hộ ven biển, bảo đảm tính toàn vẹn và mối quan hệ tự nhiên giữa các hệ sinh thái đất liền và biển.

Đặc biệt, trong các giải pháp phát triển kinh tế biển xanh, cần thiết lập hệ thống các khu bảo tồn biển di động trên vùng biển Việt Nam, nhất là khu vực ngoài khơi gần với các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa. Kết nối hệ thống 16 khu bảo tồn biển cố định, các khu bảo vệ san hô, khu dự trữ nguồn lợi hiện có với các khu bảo tồn biển di động mới để hoàn chỉnh hệ thống bảo tồn đa dạng sinh học biển Việt Nam.