Cấp bách xử lý ô nhiễm không khí tại đô thị lớn

Ngày 25-4, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan - Trưởng đoàn giám sát của Quốc hội về "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành" - chủ trì Hội thảo "Thực trạng và giải pháp kiểm soát, khắc phục vấn đề ô nhiễm không khí ở các đô thị lớn".

Còn nhiều tồn tại

Tại hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi nhấn mạnh việc bảo vệ môi trường đang ngày càng trở thành vấn đề cấp bách mang tính toàn cầu.

Để giải quyết các vấn đề môi trường trọng điểm, cấp bách; khắc phục ô nhiễm, suy thoái môi trường, trong đó có vấn đề ô nhiễm môi trường không khí, sau khi Luật Bảo vệ môi trường có hiệu lực thi hành, Chính phủ đã xác định và phân công các bộ, cơ quan triển khai nhiệm vụ về tăng cường kiểm soát ô nhiễm, duy trì và cải thiện chất lượng môi trường không khí ở các đô thị.

Tuy nhiên, việc khắc phục ô nhiễm không khí còn nhiều tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong thực hiện, dẫn đến chỉ số đo lường chất lượng không khí ở Hà Nội và các đô thị lớn ở nước ta nhiều ngày đã ở mức báo động đỏ.

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết các kết quả theo dõi những thông số từ quan trắc không khí tại Việt Nam, cho thấy ô nhiễm tập trung vào hàm lượng bụi, trong đó có bụi mịn (PM2.5). Các nguyên nhân chính phát sinh bụi, khí thải gây ô nhiễm môi trường không khí gồm các hoạt động: giao thông, xây dựng, công nghiệp, đốt mở (đốt rác, rơm rạ, đốt sinh khối), dân sinh, khí hậu thời tiết. Đối với nguồn ô nhiễm từ hoạt động xây dựng, theo mô hình tiếp nhận sử dụng dữ liệu từ WB, bụi cuốn lên (gồm bụi đường, bụi từ xây dựng, bụi từ xi măng…) đóng góp 17% vào nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội.

Để giải quyết, ông Nam đề xuất 6 giải pháp: Hoàn thiện hệ thống pháp luật về không khí, kiểm kê và giám sát nguồn thải, đầu tư quan trắc môi trường, siết chặt quy định khí thải giao thông, chuyển đổi phương tiện xanh, tăng cường thanh tra và truyền thông. Các giải pháp này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền và cộng đồng để giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe người dân và cải thiện chất lượng không khí tại các đô thị lớn.

Về thực trạng ô nhiễm tại TP HCM, chuyên gia môi trường Bùi Duy Tiến, Hội Môi trường giao thông vận tải Việt Nam, cho biết tình trạng ô nhiễm không khí xảy ra chủ yếu do khí thải công nghiệp độc hại như bụi PM2.5, PM10, SO2, NOx, CO, VOCs từ các nhà máy sản xuất hóa chất, dệt nhuộm, kim loại, nhựa, sản xuất giấy, chế biến gỗ, xi măng... Cùng với đó, các khu công nghiệp thường có hàng trăm lượt xe ra vào mỗi ngày. Hoạt động vận chuyển hàng hóa bằng xe tải lớn, xe container cũ kỹ, phát thải liên tục. Gây áp lực lớn lên chất lượng không khí, đặc biệt vào giờ cao điểm (5-8 giờ và 16-20 giờ).

Cũng theo ông Tiến, một số doanh nghiệp không đầu tư hệ thống xử lý khí thải hoặc lắp đặt để "đối phó" kiểm tra, sau đó ngưng vận hành để tiết kiệm chi phí. Thậm chí, một số cơ sở không tuân thủ nghiêm túc quy định về xử lý khí thải, "lách luật", hoạt động vào ban đêm.

Khuyến khích công nghệ sản xuất sạch

PGS-TS Bùi Thị An, Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng (VUSTA), kiến nghị ban hành đạo luật chuyên biệt về môi trường không khí, tạo cơ sở pháp lý thống nhất cho các hoạt động kiểm soát, phòng ngừa và xử lý ô nhiễm không khí. Cập nhật hệ thống quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, bổ sung các tiêu chuẩn mới về không khí trong nhà, khí thải di động, mùi và giới hạn phát thải khu vực.

Theo bà An, cần tăng cường đầu tư công và xã hội hóa nguồn lực, nâng cao năng lực quan trắc, giám sát và xử lý ô nhiễm; ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý.

PGS-TS Bùi Thị An kiến nghị: "Đổi mới chế tài xử phạt theo hướng nghiêm khắc, có tính răn đe cao; áp dụng cơ chế "người gây ô nhiễm phải trả tiền".

GS-TS Lê Vân Trình, Chủ tịch Hội An toàn và vệ sinh lao động Việt Nam, kiến nghị Chính phủ cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng công nghệ sản xuất sạch, sử dụng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió để thay thế các nguồn năng lượng hóa thạch gây ô nhiễm. Bên cạnh đó, tăng cường công nghệ xử lý khí thải công nghiệp: Cải tiến các hệ thống xử lý khí thải tại các khu công nghiệp, đồng thời kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải.

Theo ông Trình, các đô thị lớn như Hà Nội, TP HCM cần mở rộng mạng lưới trạm quan trắc chất lượng không khí để kịp thời cảnh báo người dân và đưa ra các biện pháp ứng phó. Các đô thị cần chú trọng phát triển không gian xanh, công viên cây xanh để hấp thụ khí CO2, giảm ô nhiễm và cung cấp không khí trong lành cho cộng đồng.

Về phía Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho biết thời gian tới bộ này sẽ tham mưu cho Quốc hội, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương triển khai hai nhóm giải pháp trọng tâm. Trong đó, giải pháp về quy hoạch và đầu tư hạ tầng, tập trung phát triển đồng bộ hệ thống giao thông, cây xanh và hạ tầng kỹ thuật đô thị gắn với mục tiêu bảo vệ môi trường.

Về nhóm giải pháp về kiểm soát nguồn phát sinh khí thải, Bộ trưởng nêu rõ sẽ tiếp tục rà soát, bổ sung và điều chỉnh các quy chuẩn, tiêu chuẩn khí thải theo hướng nghiêm ngặt hơn. Đồng thời, xây dựng lộ trình giảm phát thải, thúc đẩy chuyển đổi sang hệ thống giao thông xanh, sử dụng năng lượng sạch. Việc đầu tư vào hệ thống quan trắc hiện đại, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để dự báo, cảnh báo chất lượng không khí là xu hướng tất yếu và cần được đẩy mạnh.