Chống lãng phí: Cùng hành động!

Tiếp nối loạt bài "Giải quyết dứt điểm vấn nạn lãng phí", từ hôm nay, Báo Người Lao Động mở diễn đàn "Chống lãng phí: Cùng hành động!" để tiếp nhận những hiến kế, những bài học quý trong thực hành tiết kiệm, ngăn ngừa triệt để lãng phí

Tại phiên thảo luận tổ của Quốc hội ngày 26-10, Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề cập vấn đề chống lãng phí.

Lãng phí nghiêm trọng

Dẫn các điển hình về sự lãng phí, Tổng Bí thư nêu dự án chống ngập ở TP HCM với tổng mức đầu tư 10.000 tỉ đồng, đã qua 2 nhiệm kỳ, người dân địa phương vẫn chịu cảnh ngập lụt, trong khi tiền nhà nước bỏ ra. Hai bệnh viện tại tỉnh Hà Nam được nhà nước đầu tư nhiều năm nhưng chưa đưa vào sử dụng (Bệnh viện Bạch Mai cơ sở 2 và Bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức cơ sở 2). Hay câu chuyện các chương trình mục tiêu quốc gia chậm được giải ngân, dù vướng mắc đã được nêu ra để tháo gỡ... Tổng Bí thư cho rằng đây là tài sản của nhà nước, là tiền của nhân dân nên phải có người chịu trách nhiệm.

Những năm gần đây, vấn đề lãng phí ngày càng trở nên nghiêm trọng, gây ra những tổn thất đáng kể về kinh tế và tác động tiêu cực đến xã hội. Một trong những biểu hiện rõ nhất của lãng phí tại Việt Nam nằm ở các công trình công cộng và các dự án đầu tư công. Nhiều dự án quy mô lớn được khởi công rầm rộ, sau đó bị bỏ hoang hoặc không khai thác hết tiềm năng. Một số công trình giao thông chưa hoàn thành đúng tiến độ hoặc chất lượng kém, dẫn đến việc sửa chữa lại, gây tốn kém chi phí. Nhiều dự án bị "treo" hàng thập kỷ, trong khi ngân sách đã được giải ngân gần hết...

Trong ngành giáo dục, lãng phí thể hiện trong việc biên soạn, in ấn, phát hành sách giáo khoa và các loại sách tham khảo cho học sinh phổ thông các cấp... Hay các chương trình đào tạo và hỗ trợ giáo dục không phù hợp thực tế, dẫn đến việc ngân sách bị lãng phí mà không đem lại hiệu quả thiết thực cho học sinh.

Lãng phí không chỉ hiện hữu trong các dự án công, mà còn ăn sâu vào thói quen sinh hoạt hằng ngày của người dân. Từ việc sử dụng điện, nước một cách không kiểm soát đến thói quen tiêu dùng dư thừa và lãng phí thực phẩm, chúng ta đang tiêu tốn một lượng tài nguyên khổng lồ mỗi năm mà chưa thực sự nhận thức được hậu quả.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng lãng phí, từ yếu tố quản lý cho đến ý thức cá nhân. Trước hết, sự thiếu quản lý chặt chẽ và quy hoạch không hiệu quả đã tạo ra nhiều kẽ hở, khiến các dự án dễ bị thất thoát. Nhiều công trình, dự án không có sự giám sát nghiêm ngặt từ khâu lập kế hoạch, thiết kế đến thi công, dẫn đến tình trạng chi phí tăng cao. Vấn đề tham nhũng và lợi ích nhóm cũng góp phần lớn vào tình trạng lãng phí, làm thất thoát ngân sách nhà nước, tạo ra những công trình không thực sự cần thiết, không phù hợp với nhu cầu của người dân.

Bên cạnh đó, thiếu ý thức tiết kiệm và trách nhiệm trong việc sử dụng tài nguyên cũng là nguyên nhân không nhỏ. Nhiều cá nhân chưa thực sự nhận thức rõ tác hại của lãng phí đối với môi trường và xã hội, từ đó dẫn đến những thói quen tiêu dùng phung phí. Ngoài ra, thiếu các chương trình giáo dục từ sớm về tiết kiệm năng lượng và tài nguyên đã dẫn đến tình trạng lãng phí.

Nâng cao ý thức tiết kiệm

Hậu quả của tình trạng lãng phí là rất khó lường. Về mặt kinh tế, ngân sách nhà nước đang phải gánh chịu tổn thất nặng nề do các dự án không hiệu quả, chậm tiến độ hoặc bị đình trệ. Những khoản chi tiêu này nếu được đầu tư vào các lĩnh vực thiết yếu khác sẽ mang lại lợi ích lớn hơn cho xã hội.

Về mặt xã hội, lãng phí làm giảm niềm tin của người dân vào các cơ quan công quyền. Những công trình bỏ hoang, dự án "treo" khiến người dân nghi ngờ về năng lực quản lý của các cơ quan liên quan. Ngoài ra, lãng phí tài nguyên cũng làm tăng áp lực lên môi trường, do khai thác quá mức mà không có kế hoạch sử dụng hợp lý.

Để giảm thiểu tình trạng lãng phí, cần có sự đồng lòng và nỗ lực từ cả chính quyền và người dân.

Trước tiên, cần tăng cường quản lý và giám sát chặt chẽ công tác đầu tư công. Các dự án cần được lập kế hoạch chi tiết, với sự tham gia của các cơ quan chuyên môn, đồng thời phải tuân thủ quy trình kiểm tra nghiêm ngặt. Ứng dụng công nghệ số trong giám sát dự án cũng là một giải pháp hiệu quả, giúp quản lý tốt hơn tiến độ và chi phí của các công trình.

Nâng cao ý thức tiết kiệm của người dân thông qua các chiến dịch truyền thông và giáo dục. Nên tổ chức các chương trình hướng dẫn, giúp người dân nhận thức được hậu quả của lãng phí và cách tiết kiệm tài nguyên. Nhà trường cũng nên đưa giáo dục tiết kiệm vào chương trình giảng dạy, giúp hình thành thói quen từ sớm cho học sinh.

Ngoài ra, chống tham nhũng và xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm trong các dự án đầu tư công là yếu tố quan trọng để hạn chế lãng phí. Việc minh bạch hóa quy trình đầu tư, kiểm tra định kỳ, xử lý công khai các hành vi vi phạm sẽ là bài học răn đe cho những cá nhân có ý định trục lợi từ ngân sách công.

Bên cạnh đó, học hỏi các mô hình quản lý hiệu quả từ nước ngoài cũng là một cách để giảm thiểu lãng phí. Nhiều quốc gia phát triển đã có những chính sách tiết kiệm năng lượng, tái chế và tối ưu hóa tài nguyên. Việt Nam có thể áp dụng các kinh nghiệm này vào thực tiễn.