CLIP: Nghệ nhân U90 sáng chế đàn sến 3 dây đi vào huyền thoại

Đam mê từ trong máu

Đến nhà nghệ nhân ưu tú Trần Văn Đức (còn gọi là Minh Đức, 86 tuổi; ngụ phường Thường Thạnh, quận Cái Răng, TP Cần Thơ) những ngày cận Tết, thấy không khí thật ấm áp. Phía trước nhà ông trồng nhiều bụi tre rợp mát, bên hiên những bông cúc nở vàng rực, hoa mai vừa hé nụ.

Ông Đức đang nằm trên chiếc giường xếp nghe cải lương từ radio. Thấy chúng tôi, ông nói: "Tụi con vào đây, ông cho nghe cái này!".

Khi chúng tôi vừa ngồi xuống, ông liền đem cây đàn sến 3 dây ra đàn bài "Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng". Vừa dứt tiếng đàn, ông thao thao kể về niềm đam mê trong hơn 60 năm qua của mình.

"Ông nội tôi rất sành về đàn tranh, còn cha thì giỏi về đàn guitar nên 2 người đã dành tâm huyết dạy tôi đàn và hát những trích đoạn cải lương, bài vọng cổ. Lúc ấy, cha đã mua tặng tôi cây đàn sến và không ngờ rằng tiếng đàn này đã theo tôi suốt cuộc đời" – ông Đức chia sẻ.

Cảm thấy bộ môn nghệ thuật này rất thú vị nên chàng trai trẻ quyết tự đi tìm những danh cầm lúc bấy giờ là ông Sáu Hóa và Hai Duyên, học các tuyệt chiêu để trở thành một tay đàn có tiếng. Nhờ sự cố gắng không ngừng nghỉ, ông Đức không chỉ đàn giỏi mà giọng ca ngày càng sắc sảo. Chính vì thế, vào năm 17 tuổi, ông gia nhập nhiều đoàn cải lương ở miền Tây.

Nghệ nhân U90 bày tỏ: "Thời đó, các đoàn cải lương thường đi tàu đến các nơi biểu diễn. Tôi mới vô, họ đâu có cho hát liền mà bắt tát nước trên tàu mỏi cả tay. Dần dần, khi đoàn thiếu một vài vị trí thì tôi lên thay. Ban đầu là đóng vai quân sĩ, sau đó được đóng vai phụ làm cha, ông vua… Cứ thế, tôi đã theo gần 20 đoàn cải lương như: Kim Chung, Thủ Đô…".

Sáng chế đàn sến 3 dây

Ông Minh Đức cho biết cây đàn sến 2 dây cổ điển có nguồn gốc từ Trung Quốc. Hộp đàn có hình hoa mai 6 cánh hoặc hình lục giác với 12 phím. Đây là 1 trong 2 cây đàn chủ lực trong trình diễn đờn ca tài tử ở miền Tây (bên cạnh guitar phím lõm).

"Vào khoảng năm 1990, tôi thấy rằng cần thêm 1 dây nữa vào cây đàn sến cổ điển nên cây đàn sến 3 dây 14 phím ra đời từ đó. Ba dây tượng trưng cho tam tài, tức trời - con người - đất; con người đứng giữa, được trời đất che chở. Ngoài ra, điểm đặc biệt ở cây đàn 3 dây này là thêm được chữ "tì" kết âm song thinh với dây số 1, vừa trợ âm. Hay những lúc xuống "xàng", thêm dây thứ 3 sẽ làm lắng nhịp. Khi nhịp lắng xuống là lúc cảm xúc thăng hoa" - nghệ nhân Minh Đức nói về điểm khác biệt của đàn sến 3 dây.

Cây đàn sến 3 dây được nghệ nhân Hai Đức dùng ngón tay điêu luyện tạo ra những cung điệu, lúc dồn dập, vui tươi, khi trỗi điệu nam ai, tứ đại oán thì đàn sến 3 dây lại khơi gợi nỗi buồn man mác, sầu não.

Từ khi ra đời, cây đàn sến 3 dây theo ông biểu diễn khắp nơi, từ đám tiệc, nhà hàng, các buổi tụ họp đờn ca tài tử với bạn bè hay biểu diễn trên sóng truyền hình… Cây đàn này giúp giới mộ điệu và người trong nghề biết đến ông nhiều hơn.

Nghệ nhân Hoàng Nhân (tên thật và Huỳnh Văn Đơn, ngụ TP Cần Thơ), bày tỏ: "Tôi làm nghề sửa đàn mấy chục năm nay nên biết rõ từng loại đàn. Trong đó, cây đàn sến 3 dây của chú Hai Đức sáng chế rất độc đáo. Cây đàn này đã len lỏi vào đời sống âm nhạc và được mọi người chấp nhận".

Với những cống hiến xuất sắc trong gìn giữ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc, đầu năm 2023, ông Minh Đức được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú.