Có hay không chuyện "400 TNXP Thanh Hóa hy sinh tại Nhà thờ Tam Tòa"?

Thông tin "400 Thanh niên xung phong (TNXP) Thanh Hóa hy sinh tại Nhà thờ Tam Tòa" (TP Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình cũ) - nay là phường Đồng Hới, tỉnh Quảng Trị bắt đầu lan truyền mạnh mẽ sau khi một bài báo viết về câu chuyện: "Năm 1968, có 400 TNXP ở Thanh Hóa chở hàng vào chiến trường. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, đoàn thuyền nan qua Đồng Hới và trú ở khu vực nhà thờ Tam Tòa, bị máy bay Mỹ phát hiện và ném bom vào nhà thờ Tam Tòa. Chỉ biết rằng, sau đó, không còn ai trở về đơn vị cũ ở Thanh Hóa".

Tuy nhiên, ngay sau đó, giới chuyên môn đã lên tiếng phản bác.

Chưa có bằng chứng lịch sử nào ghi nhận sự kiện này

"Toàn bộ hồ sơ di tích không hề nhắc đến sự kiện này" - ông Mai Xuân Thành, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) tỉnh Quảng Trị, khẳng định với Báo Người Lao Động vào trưa ngày 7-8.

Ông Thành cho biết, hồ sơ khoa học xếp hạng di tích Nhà thờ Tam Tòa được thiết lập một cách bài bản, có sự tham gia của nhiều cán bộ, nhân chứng lịch sử và đã được Hội đồng di tích thẩm định kỹ lưỡng trước khi trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

"Theo nguyên tắc, việc xếp hạng di tích phải dựa trên hồ sơ khoa học cụ thể, trong đó lý lịch di tích là căn cứ pháp lý quan trọng. Với di tích Nhà thờ Tam Tòa, toàn bộ hồ sơ được lập và thẩm định rất kỹ lưỡng, nhưng không có bất kỳ dòng nào ghi nhận sự kiện 400 TNXP hy sinh tại đây" - ông Thành khẳng định.

Sau khi thông tin lan truyền trên mạng xã hội, để thận trọng, Sở VH-TT-DL Quảng Trị đã yêu cầu bộ phận chuyên môn rà soát lại toàn bộ hồ sơ, đồng thời tham vấn thêm ý kiến các cán bộ lãnh đạo từng trực tiếp lập hồ sơ xếp hạng di tích. Đồng thời sẽ báo cáo UBND tỉnh về sự việc này.

"Nếu có một sự kiện quy mô lớn, chấn động như thế, chắc chắn đã được đưa vào lý lịch di tích, hoặc ít nhất có dấu tích trong sử sách. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, Sở chưa ghi nhận bất kỳ một tư liệu lịch sử chính thống nào xác nhận sự kiện này, cả sử sách và nhân chứng lập hồ sơ di tích đều không hề đề cập. Điều đó đặt ra nghi vấn rất lớn về tính xác thực của câu chuyện" - ông Thành nghi vấn.

"Không thể vượt biển bằng 400 thuyền nan"

Ông Tạ Đình Hà - Nguyên Trưởng Ban Quản lý Di tích tỉnh Quảng Bình, cũng bác bỏ thông tin này tại một bình luận trên mạng xã hội. Ông Hà khẳng định khi còn công tác, chính ông là người chỉ đạo trực tiếp việc sưu tầm tư liệu và tiếp cận nhân chứng để lập hồ sơ di tích Nhà thờ Tam Tòa.

"Chúng tôi đối chiếu với cả hồ sơ từ Ban Tôn giáo, tiếp xúc nhiều nhân chứng sống. Chưa ai từng nhắc tới chuyện 400 thanh niên xung phong từ Thanh Hóa hy sinh tại đây cả" - ông Tạ Đình Hà, khẳng định với Báo Người Lao Động.

Một nhân chứng khác - từng là cán bộ trong đơn vị D45 (Tỉnh đội Quảng Bình cũ) - kể lại rằng cuối năm 1966, ông cùng đồng đội từng dừng chân tại khu vực Nhà thờ Tam Tòa trước khi vượt sông Nhật Lệ. Thời điểm đó, nhà thờ Tam Tòa vẫn còn nguyên vẹn, chưa bị bom Mỹ phá.

"Đến năm 1968, tôi rời đơn vị, không rõ sau đó có chuyện gì. Nhưng thông tin 400 thuyền nan chở vũ khí từ Thanh Hóa vào Đồng Hới bằng đường biển là điều rất khó tin" - nhân chứng này nói.

Người này phân tích thêm, thuyền nan thời đó chủ yếu là loại nhỏ, bằng tre, chèo tay, không có động cơ, chỉ phù hợp đi trên sông hoặc vùng nước lặng. Từ Thanh Hóa vào đến cửa Nhật Lệ là hành trình dài hàng trăm cây số trên biển, sóng to gió lớn, việc 400 chiếc thuyền nan đi cùng lúc vượt biển là điều gần như không thể xảy ra.

"400 thuyền thì phải có ít nhất 1.200 người. Nếu một sự kiện như vậy từng xảy ra, không lý nào lại hoàn toàn vắng bóng trong cả sử sách lẫn ký ức người dân địa phương" – người này nhấn mạnh.

"Trường ca... không thể thay thế sử liệu"

Nguồn gốc của câu chuyện "400 TNXP Thanh Hóa hy sinh tại Tam Tòa" được cho là xuất phát từ một bài báo của tờ báo địa phương mới xuất bản, với tựa đề viết về câu chuyện: "Di tích Tháp chuông nhà thờ Tam Tòa và chuyện về những thanh niên xung phong Thanh Hóa" và dẫn lại trường ca "Người đi đã trở về" của nhà thơ Lê Tuấn Lộc (cũng chính tác giả bài báo đó) - cho rằng đây là một "sự kiện lịch sử bi hùng".

Trong trường ca có đoạn mô tả một đoàn thuyền nan của lực lượng TNXP ở Thanh Hóa, mang mật danh VT5, xuất phát từ Cửa Hội, xuôi về cảng Nhật Lệ, bị bom Mỹ đánh trúng khi trú tại khu vực nhà thờ Tam Tòa.

"400 Thuyền nan xứ Thanh / Trên đất Quảng Bình / Giao hàng xong không còn ai trở lại / Hồn thiêng trong nhà thờ Tam Tòa…"

Đặc biệt, tác giả Lê Tuấn Lộc khẳng định: "Trong chiến tranh chống Mỹ, đọc lịch sử Thanh niên xung phong Thanh Hóa có sự kiện, năm 1968, một đoàn thuyền nan của lực lượng thanh niên xung phong Thanh Hóa, có 400 người chở hàng vào chiến trường. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, đoàn thuyền nan qua Đồng Hới và trú ở khu vực nhà thờ Tam Tòa, bị máy bay Mỹ phát hiện và ném bom vào nhà thờ Tam Tòa. Chỉ biết rằng, sau đó, không còn ai trở về đơn vị cũ ở Thanh Hóa".

Tuy nhiên, theo các chuyên gia lịch sử, thơ ca, trường ca không thể thay thế được hồ sơ khoa học hoặc sử liệu chính thống. "Lịch sử chiến tranh là điều thiêng liêng. Đã là lịch sử thì phải chính xác, dựa trên chứng cứ cụ thể, không thể dựa vào cảm xúc hoặc suy diễn thi ca để kết luận một sự kiện chưa từng được xác minh" - ông Tạ Đình Hà nhấn mạnh.

Trước những thông tin còn gây tranh cãi, ông Mai Xuân Thành nêu ý kiến các chuyên gia đề nghị cần tiếp cận sự kiện bằng cái nhìn khoa học, tôn trọng sự thật lịch sử, tránh sa vào cảm xúc hoặc ngộ nhận tập thể.

"Không ai phủ nhận những hy sinh thầm lặng của lực lượng TNXP trong chiến tranh. Nhưng nếu cứ dễ dàng tin vào những "câu chuyện chưa được kiểm chứng", thì chính chúng ta lại vô tình làm tổn thương sự thật lịch sử" - ông Thành nêu ý kiến.

Sở VH-TT-DL Quảng Trị cho biết sẵn sàng tiếp nhận thông tin, tư liệu, nhân chứng mới (nếu có) để kiểm chứng lại. Tuy nhiên, cho đến nay, mọi hồ sơ, chứng cứ chính thống vẫn khẳng định không có sự kiện 400 TNXP Thanh Hóa hy sinh tại Nhà thờ Tam Tòa.