BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn, vì sao?

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, từ đầu năm đến nay, cả nước có thêm 134.000 người tham gia BHXH tự nguyện, nâng tổng số người tham gia BHXH tự nguyện lên 405.000 người. Sau hơn 10 năm triển khai chính sách này, con số trên cho thấy kết quả vẫn còn thấp, chưa đạt như kỳ vọng.

Sắp "cán mốc" 200.000 người/năm

Giới chuyên môn cho biết 35 triệu lao động trong khu vực phi chính thức là khu vực tiềm năng khai thác cho loại hình BHXH tự nguyện. Trong năm 2018, sau khi triển khai nhiều giải pháp như hỗ trợ từ 10% đến 30% tiền đóng BHXH hằng tháng cho người lao động (NLĐ) tùy từng đối tượng, tổ chức hàng ngàn hội nghị tuyên truyền tại các địa phương, tập huấn công tác tuyên truyền BHXH cho cán bộ BHXH các cấp, số người tham gia BHXH tự nguyện tăng nhanh. Ước tính hết năm 2019, số người tham gia BHXH tự nguyện sẽ vượt mốc 450.000 người. Nếu hết năm 2019, Việt Nam "cán mốc" 200.000 người mới tham gia BHXH tự nguyện, thì đây sẽ là con số bằng cả 14 năm qua thực hiện.

Hầu hết lao động phi chính thức không có BHXH Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho thấy cả nước có hơn 50 triệu người trong độ tuổi lao động, trong đó chỉ có gần 15 triệu người tham gia BHXH và phần lớn thuộc nhóm có quan hệ lao động. Trong đó, khoảng 60% lao động phi chính thức tập trung ở khu vực nông thôn nơi có nhiều làng nghề truyền thống và các hộ kinh doanh cá thể phi nông nghiệp, các tổ hợp tác. Bà Ngô Thị Ngọc Anh - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giới, gia đình và cộng đồng - cho biết hầu hết lao động phi chính thức không có BHXH, chiếm tới gần 98%. Chỉ 0,2% số lao động trong nhóm này được đóng BHXH bắt buộc, còn lại 1,8% đóng BHXH tự nguyện.

Phải nâng mức hưởng thụ

Các chuyên gia cho rằng số lượng người tham gia BHXH tự nguyện còn ít một phần là do người dân chưa hiểu được hết lợi ích của chính sách, một phần cũng có nguyên nhân từ chính sách và phần do thu nhập của đối tượng lao động tự do bấp bênh, không bền vững.

"Mặc dù BHXH tự nguyện là chính sách nhân văn với mục tiêu giúp cho người dân, NLĐ trong khu vực phi chính thức không tham gia BHXH bắt buộc, khi tham gia BHXH tự nguyện sẽ có lương hưu để ổn định cuộc sống khi hết tuổi lao động. Thế nhưng, mặt bằng thu nhập của nhiều NLĐ tự do còn thấp, trong khi đó, thời gian đóng tối thiểu để hưởng lương hưu dài là 20 năm nên không hấp dẫn NLĐ" - một chuyên gia nhận định.

Ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội cho biết mỗi năm hệ thống BHXH thu hút khoảng 800.000 người tham gia, tuy nhiên mỗi năm lại có khoảng 600.000 người ra khỏi hệ thống. Cơ quan quản lý nhà nước BHXH Việt Nam cần nghiên cứu để điều chỉnh chính sách để làm sao nâng mức hưởng thụ của người dân tham gia BHXH tự nguyện. Hiện nay, người tham gia BHXH tự nguyện khi đến tuổi nghỉ hưu chỉ hưởng hai chính sách: hưu trí và tiền tuất, do đó cần nâng thêm về chế độ thai sản... mới tạo ra độ hấp dẫn để người dân thiết tha hơn nữa với BHXH tự nguyện. "Nhiều người nói rằng tham gia BHXH không bằng tiết kiệm là hiểu chưa đúng. BHXH là quỹ do nhà nước quản lý tập trung tại trung ương và nhà nước bảo hộ quỹ này, khi quỹ này bị biến động, nếu chỉ số giá tiêu dùng (CPI) làm giá trị tiền lương hưu không bảo đảm cuộc sống thực tiễn thì nhà nước sẽ điều chỉnh" - ông Lợi phân tích.

Ông Đinh Duy Hùng, Phó trưởng Ban Thu BHXH Việt Nam, cho biết hiện có gần 40.000 đại lý thu trên toàn quốc, hầu hết ở các thôn, xã. Để mở rộng đối tượng tham gia, ngành BHXH đã chủ động phối hợp các bộ, ngành, đoàn thể… tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến sâu rộng chính sách BHXH tự nguyện để nhiều người dân hiểu và đăng ký tham gia. Bên cạnh đó, ngành BHXH cũng mở rộng hệ thống mạng lưới đại lý thu BHXH tự nguyện, phấn đấu mỗi thôn, bản, tổ dân phố đều có điểm thu BHXH tự nguyện, có nhân viên đại lý thu. Đồng thời, đa dạng các hình thức, phương thức nhận hồ sơ, trả kết quả, thu tiền đóng, chuyển tiền đóng vào quỹ, tạo điều kiện thuận lợi nhất đối với người tham gia BHXH tự nguyện...