Đối thoại là cách nhanh nhất để gỡ vướng mắc cho công nhân

Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Doãn Mậu Diệp

Thưa ông, vì sao Luật BHXH năm 2014 lại thu hẹp đối tượng hưởng BHXH một lần?

Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Doãn Mậu Diệp: Khoản 1, Điều 60 của Luật BHXH 2014 hạn chế đối tượng được hưởng BHXH một lần. NLĐ không được nhận trợ cấp bảo hiểm sau khi nghỉ việc như trước đây mà phải chờ đến lúc nghỉ hưu. Sự thay đổi dựa trên việc cân nhắc giữa lợi thế của hưởng lương hưu hàng tháng với hưởng một lần. Hưởng BHXH một lần có thể giúp NLĐ giải quyết nhu cầu trước mắt. Nhưng về lâu dài, đến tuổi nghỉ hưu thì tiền lương hưu hàng tháng có thể giúp họ ổn định cuộc sống, hưởng thêm nhiều lợi ích như: BHYT, ốm đau, bệnh tật khi về già sẽ được chăm sóc bởi Quỹ BHXH.

Trường hợp NLĐ nghỉ việc khi chưa tới tuổi nghỉ hưu thì được nhận trợ cấp thất nghiệp, tư vấn việc làm... Nếu chẳng may qua đời, họ được hưởng trợ cấp mai táng phí ít nhất bằng 10 tháng lương cơ sở tại thời điểm người đó mất (Điều 66). Nếu đóng đủ 15 năm trở lên mà chưa hưởng BHXH một lần, thân nhân được hưởng trợ cấp tuất hàng tháng (Điều 67). Nếu chưa đủ 15 năm đóng, thân nhân được nhận trợ cấp tuất một lần bằng mức trợ cấp BHXH một lần (Điều 69). Như vậy, phương án nhận lương hưu hàng tháng tốt hơn rất nhiều so với nhận trợ cấp BHXH một lần. Luật mới thu hẹp diện hưởng nhằm khuyến khích NLĐ tích lũy thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu sau này.

Như ông phân tích, Luật BHXH 2014 có nhiều ưu việt, nhưng tại sao NLĐ lại phản đối quy định hưởng trợ cấp BHXH một lần?

Tôi cho rằng việc NLĐ phản đối cũng như ngừng việc tập thể là do chưa hiểu rõ Điều 60 trong luật. Điều luật này có sự chuyển biến tích cực đối với quyền lợi NLĐ, giúp họ ổn định đời sống khi về già. Mỗi quy định, chính sách mới cần có sự thông tin đầy đủ đến NLĐ để họ hiểu rõ. Công tác tuyên truyền, phổ biến luật của chúng ta đôi khi mang nặng tính hình thức ở chỗ chỉ nhắc lại những điều được quy định trong luật mà không giải thích rõ cho NLĐ biết được sự ưu việt của chính sách, tạo nên sự đồng thuận trong xã hội. Bộ mong muốn khi luật ra đời, công tác tuyên truyền sẽ giải thích rõ cho NLĐ hiểu để họ thấy phương án tích lũy hưởng lương hưu tốt hơn việc nhận BHXH một lần, mong muốn NLĐ tự nguyện tham gia theo quy định mới để mưu cầu cuộc sống an toàn hơn về thu nhập. Như vậy thì tốt hơn nhiều so với việc để NLĐ buộc mình phải tham gia hình thức này hoặc hình thức kia.

Khi đối thoại, tôi vẫn phân tích cho NLĐ hiểu ưu thế của việc nhận lương hưu hàng tháng so với nhận trợ cấp bảo hiểm một lần. Nhưng lựa chọn phương án nào thì do họ tự quyết định và nên cân nhắc kỹ dựa vào điều kiện của mình.

Ông Doãn Mậu Diệp đối thoại trực tiếp với công nhân về việc thay đổi quy định hưởng BHXH một lần ẢNH: KHÁNH AN

Theo quy định khi soạn thảo luật phải lấy ý kiến của người chịu tác động, trong trường hợp này là NLĐ. Vậy với luật này việc khảo sát, lấy ý kiến được thực hiện như thế nào?

Quá trình xây dựng luật có sự tham gia của rất nhiều cơ quan: chủ trì là Bộ LĐ-TB&XH, có sự tham gia của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Liên minh Hợp tác xã, Hiệp hội các ngành nghề và các Bộ, ngành liên quan. Tổng LĐLĐ Việt Nam đã tổ chức rất nhiều cuộc hội thảo, tham vấn ở công đoàn cơ sở để NLĐ đóng góp vào việc xây dựng Luật. Sau khi Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Luật thì Ủy ban Các vấn đề xã hội tới một số địa phương, DN để khảo sát ý kiến, hoàn chỉnh dự thảo Luật trước khi trình Quốc hội thông qua. Như vậy, không thể nói rằng khi xây dựng Luật không xin ý kiến NLĐ.

Tuy nhiên phải thừa nhận, cả nước có hơn 500.000 DN, dự thảo luật không thể lấy hết ý kiến NLĐ ở các DN trên. Bộ đang thiết kế việc xin ý kiến thế nào để đại diện NLĐ ở các vùng miền, ngành nghề, lĩnh vực đều có cơ hội tham gia đóng góp xây dựng luật. Tôi cho rằng, việc lấy ý kiến NLĐ cần thực chất hơn.

Khi xây dựng dự thảo Luật, việc NLĐ phản đối quy định mới đến mức phải kiến nghị Chính phủ báo cáo Thường vụ Quốc hội sửa đổi khi luật còn chưa có hiệu lực được cân nhắc như thế nào?

Khi xây dựng Luật, chúng tôi đã lường trước các tình huống. Dự thảo Luật tổ chức nhiều vòng tham vấn ý kiến của NLĐ. Khi Quốc hội biểu quyết thông qua, tỷ lệ đồng thuận 71% thì cũng không phải là phản đối toàn bộ dự thảo Luật mà có thể không đồng ý một số điểm nào đó. Luật pháp khó mà điều chỉnh để có thể thỏa mãn được tất cả.

Việc NLĐ phản đối quy định mới cho thấy khi thiết kế chính sách cần tính đến trường hợp cụ thể để có ứng xử phù hợp. Ví dụ NLĐ không đủ điều kiện tham gia BHXH bắt buộc, họ muốn tham gia sản xuất kinh doanh, tự tạo việc làm, học hành... Như vậy, nên có sự linh hoạt trong việc thiết kế chính sách BHXH một lần hay tích lũy để đáp ứng nhu cầu của họ. Xét thấy nguyện vọng của NLĐ là chính đáng thì cần phải tôn trọng và kiến nghị thay đổi một số quy định trong Luật.Trước đây chưa có sự việc tương tự. Luật ra đời phù hợp với cuộc sống ở giai đoạn này nhưng không hợp khi hoàn cảnh thay đổi. Luật Đất đai, Bộ Luật Lao động... cũng từng sửa đổi, bổ sung nhiều lần để phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn.

Chính phủ đã nhất trí kiến nghị Quốc hội sửa đổi Điều 60 theo hướng để NLĐ tự chọn thời điểm hưởng BHXH một lần. Trong thời gian tới, Bộ sẽ làm gì?

Việc thay đổi quy định đã nằm trong nghị quyết của Chính phủ. Chính phủ kiến nghị Quốc hội sửa Điều 60 theo hướng linh hoạt: NLĐ không có nguyện vọng bảo lưu thời gian tham gia BHXH một lần mà muốn hưởng như trước thì giải quyết cho họ, còn người nào muốn bảo lưu thời gian tham gia BHXH thì được thực hiện theo quy định mới.Từ nay đến lúc Luật mới có hiệu lực còn hơn 8 tháng nữa, Bộ sẽ cùng các cơ quan liên quan tổ chức nhiều cuộc tham vấn, đối thoại với NLĐ để nghe góp ý. Trong quá trình xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật BHXH năm 2014, Bộ tiếp tục đón nhận các ý kiến, phản ánh của NLĐ liên quan đến nội dung quy định của Luật mới.

Khi đối thoại với hàng nghìn công nhân ngừng việc tập thể, ông đã phải chịu áp lực thế nào?

Việc thúc đẩy đối thoại xã hội giữa lãnh đạo cơ quan nhà nước với người dân, NLĐ, DN để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của họ là điều rất quan trọng. Đây cũng là cách nhanh nhất để tháo gỡ thắc mắc cho công nhân, ổn định sản xuất cho DN. Việc giải thích để công nhân hiểu những thay đổi của quy định mới là trách nhiệm của lãnh đạo, cũng là trách nhiệm của cơ quan Nhà nước trong việc lắng nghe nguyện vọng của NLĐ. Nếu thấy yêu cầu của NLĐ là chính đáng thì kiến nghị thay đổi quy định để đáp ứng nguyện vọng. Tôi tin rằng bất kỳ một cơ quan nào của chính phủ cũng đều nhận thức được trách nhiệm này. Bản thân tôi vẫn cảm thấy thoải mái khi giải thích rõ thắc mắc của hàng nghìn công nhân và không có áp lực gì khi đối thoại với họ.