DỰ THẢO MỚI VỀ BHXH MỘT LẦN: Người nhận nên cân nhắc kỹ

Giai đoạn 2016-2020, số người nhận BHXH một lần tăng khoảng 9% mỗi năm. Riêng những tháng đầu năm 2021, cả nước có 226.503 người hưởng BHXH một lần, tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm 2020.

Nữ nhận BHXH một lần nhiều hơn nam

Theo BHXH Việt Nam, giai đoạn 2016-2020, số người lao động (NLĐ) nhận BHXH một lần tăng khoảng 9% mỗi năm. Trong quý I/2021, cả nước có 226.503 người hưởng BHXH một lần, tăng hơn 20,5% so với cùng kỳ năm 2020. Một số địa phương có số người hưởng BHXH một lần tăng cao như Khánh Hòa, Quảng Nam, Đà Nẵng. Theo đánh giá của BHXH Việt Nam, nguyên nhân của tình trạng trên chủ yếu là do tác động của dịch Covid-19, khiến doanh nghiệp gặp khó khăn dẫn đến nhiều lao động phải nghỉ việc. Đến nay, NLĐ đã nghỉ việc đủ 12 tháng nên làm thủ tục đề nghị hưởng BHXH một lần với mong muốn có một khoản tiền để trang trải cuộc sống hiện tại.

Nhận BHXH một lần, đến khi về già thì người lao động không được hưởng lương hưu

BHXH Việt Nam cho rằng NLĐ đăng ký nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc rời khỏi hệ thống BHXH. Đây là thực trạng đáng lo ngại, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của NLĐ và ảnh hưởng tới tình hình kinh tế - xã hội, ảnh hưởng lâu dài tới sự cân đối của quỹ BHXH. Số liệu thống kê của BHXH Việt Nam cũng cho thấy giai đoạn 2016-2019, người hưởng BHXH một lần chủ yếu thuộc nhóm lao động trẻ tuổi và tập trung ở khu vực ngoài nhà nước: độ tuổi có số người nghỉ hưởng BHXH một lần nhiều nhất là từ 26 đến 29 tuổi và bình quân tuổi nghỉ hưởng BHXH một lần (bao gồm cả trường hợp đến tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu) tăng dần từ 32,5 tuổi năm 2016 lên 33,3 tuổi năm 2019. Tỉ lệ hưởng BHXH một lần của nữ giới cao hơn nam giới, tương ứng giai đoạn này là 55,63% đối với nữ giới và 44,37% đối với nam giới.

Phân tích theo thời gian nghỉ chờ hưởng lương hưu cho thấy trong giai đoạn 2016-2019, người nghỉ hưởng BHXH một lần chủ yếu là những NLĐ sau một năm nghỉ việc không đóng BHXH (trung bình chiếm khoảng 97%). Đến nay, cả nước có hơn 16 triệu người tham gia BHXH, chỉ chiếm khoảng 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Trước thực tế này, mới đây Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) đã có tờ trình Chính phủ về đề xuất sửa đổi Luật BHXH năm 2014, trong đó có nội dung thắt chặt các điều kiện hưởng BHXH một lần. Đáng chú ý là đề xuất quy định điều kiện hưởng BHXH một lần theo hướng có lộ trình tiến tới chỉ giải quyết đối với NLĐ khi đã hết tuổi lao động nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu mà không có nhu cầu đóng tiếp; đề xuất quy định trường hợp chưa hết tuổi lao động mà nhận BHXH một lần thì mức hưởng thấp hơn. Ngoài ra, NLĐ vẫn được nhận BHXH một lần với trường hợp phải ra nước ngoài để định cư hợp pháp hoặc mắc bệnh hiểm nghèo.

Siết điều kiện nhận BHXH một lần

Nói thêm về đề xuất này, ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, cho rằng việc thắt chặt các điều kiện nhận BHXH một lần là một trong những giải pháp nhằm bảo đảm cân đối của quỹ BHXH về lâu dài. Theo ông Liệu, đề xuất cần xây dựng chính sách theo hướng làm rõ các quyền lợi của người tham gia BHXH một lần, qua đó để NLĐ hiểu và lựa chọn.

"Chính sách nên quy định NLĐ chỉ có thể lĩnh phần kinh phí đã đóng vào quỹ BHXH. NLĐ rút BHXH một lần hiện nay sẽ gồm cả 3 phần: khoản kinh phí đóng của NLĐ, doanh nghiệp và ngân sách nhà nước. Có như thế, NLĐ sẽ cân nhắc tính thiệt hơn khi thực hiện việc rút BHXH một lần" - ông Liệu phân tích. Ông Liệu cũng cho rằng để tránh việc ồ ạt nhận BHXH một lần, chính sách cũng cần tính thêm hướng linh hoạt đó là NLĐ có thể vay một phần kinh phí từ quỹ BHXH, tương ứng với tỉ lệ nhất định phần kinh phí đã đóng vào... để giải quyết các việc cấp thiết.

Ông Đỗ Ngọc Thọ, Trưởng Ban Thực hiện chính sách BHXH Việt Nam, cho biết những đề xuất của Bộ LĐ-TB-XH tại tờ trình Chính phủ đề nghị xây dựng Luật BHXH (sửa đổi) là hợp lý và thực hiện theo tinh thần Nghị quyết 28 về cải cách chính sách BHXH. Theo ông Thọ, NLĐ nhận BHXH một lần sẽ thiệt thòi rất nhiều, bởi khi còn trẻ, có sức lao động lại tiêu hết số tiền lẽ ra mình có thể tích cóp khi về già. Đến khi về già, không được hưởng lương hưu, phải sống phụ thuộc vào con, cháu và xã hội.

"Là đơn vị tổ chức thực hiện chính sách, chúng tôi thực sự cảm thấy rất tiếc nuối khi NLĐ lựa chọn phương án nhận BHXH một lần, thay vì lựa chọn bảo lưu thời gian đã đóng và đợi có điều kiện tiếp tục tham gia BHXH, tích lũy để hưởng lương hưu khi hết tuổi lao động. Nếu không may bị bệnh, không có thẻ BHYT, họ còn phải đối mặt với nguy cơ không chi trả nổi chi phí khám chữa bệnh..." - ông Thọ nói.

Theo ông Thọ, NLĐ không nên vì cái lợi trước mắt mà bỏ lỡ cơ hội được hưởng lương hưu để trang trải cuộc sống, cũng như được hưởng chế độ BHYT để chăm sóc sức khỏe khi về già. Nếu không may nghỉ việc tạm thời, NLĐ nên bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc tham gia BHXH tự nguyện và có điều kiện tự bảo đảm cuộc sống và chăm sóc sức khỏe cho bản thân khi về già, hết tuổi lao động.