Lĩnh lương hưu hay nhận "một cục"?

Dịch Covid-19 đã kéo theo tình trạng người lao động (NLĐ) mất việc làm và nhận BHXH một lần có xu hướng gia tăng, nhất là nhóm người trẻ tuổi. Theo các chuyên gia, đây là lựa chọn khiến NLĐ chịu nhiều thiệt thòi về quyền lợi.

Nhiều người trẻ tuổi nhận BHXH một lần

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, trung bình mỗi năm có khoảng 600.000 - 700.000 lao động đăng ký hưởng chế độ BHXH một lần. Năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 nên số người hưởng BHXH một lần nhiều hơn số người mới tham gia BHXH.

Ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng Ban Quan hệ lao động Tổng LĐLĐ Việt Nam, cho biết ở nước ta số người hưởng BHXH một lần (không tiếp tục tham gia và rút ra khỏi hệ thống BHXH) có xu hướng gia tăng và vẫn đang duy trì ở tỉ lệ cao hằng năm. Năm 2006 chỉ có 240.191 người hưởng BHXH một lần, chiếm 3,82% số người tham gia BHXH thì con số này năm 2016 là 665.306 người, chiếm 4,7% và năm 2020 là 897.000 người, chiếm 5,57%. Ông Quảng nhận định tình trạng số người hưởng BHXH một lần nhiều và có xu hướng gia tăng đang đặt ra những thách thức rất lớn đến mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội và việc thực hiện mục tiêu của Nghị quyết số 28-NQ/TW là "từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ" và "hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân".

Tại hội thảo "BHXH một lần ở Việt Nam - Thực tiễn và những vấn đề đặt ra" do BHXH Việt Nam phối hợp Trường ĐH Kinh tế Quốc dân (Hà Nội) tổ chức mới đây, ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, nhấn mạnh việc người nhận BHXH một lần có xu hướng gia tăng làm ảnh hưởng lớn đến mở rộng diện bao phủ BHXH. Thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy trong giai đoạn từ 2014 - 2019, cơ quan BHXH giải quyết chi trả cho gần 3,7 triệu người hưởng BHXH một lần, bình quân mỗi năm có hơn 600.000 người hưởng BHXH một lần, tương đương số người tham gia mới hằng năm. Ông Trần Hải Nam cho rằng nếu so sánh về tỉ lệ thì số người hưởng BHXH một lần so với số người tham gia BHXH bắt buộc chiếm bình quân 4,58%, tương đương với tốc độ phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc bình quân cả giai đoạn 2014 - 2019 là 5,72%. Ðiều này có nghĩa, cứ có hai người mới tham gia vào BHXH thì có một người rời khỏi hệ thống.

Ðáng lo ngại hơn, đối tượng hưởng BHXH một lần đang tập trung chủ yếu ở nhóm trẻ tuổi. Theo số liệu thống kê của BHXH Việt Nam, những người hưởng chế độ BHXH một lần tập trung ở độ tuổi từ 20 - 39, chiếm 79% tổng số người hưởng BHXH một lần giai đoạn 2014 - 2018; trong đó tập trung đông nhất ở nhóm tuổi từ 25 - 29 (chiếm 27,6%), nhóm tuổi từ 30 - 34 đứng thứ hai chiếm 25,3%, tiếp theo là nhóm tuổi từ 35 - 39 và nhóm tuổi từ 20 - 24 lần lượt là 15,5% và 10,6%.

Người lao động nên cân nhắc khi nhận BHXH một lần để bảo đảm tương lai khi về già. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Cần thay đổi chính sách

Số lượng người hưởng BHXH một lần trong những năm qua có xu hướng gia tăng đang đặt ra thách thức đối với mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội. Các chuyên gia cho rằng việc NLĐ nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc họ rời bỏ hệ thống BHXH, tự tước bỏ quyền được tham gia, thụ hưởng các chế độ BHXH, đặc biệt là các chế độ dài hạn như hưu trí, tử tuất. Đây là một thực trạng đáng báo động, đáng lo ngại trong việc bảo đảm quyền lợi và chính sách an sinh xã hội lâu dài cho NLĐ. Bởi khi nhận BHXH một lần, NLĐ sẽ mất đi cơ hội hưởng lương hưu, không có gì bảo đảm cho cuộc sống lúc tuổi già.

BHXH Việt Nam cho biết theo quy định, tổng mức đóng bảo hiểm hưu trí là 22% mức tiền lương tháng, trong đó NLĐ đóng 8% và người sử dụng lao động đóng 14%, có nghĩa là tổng mức đóng vào quỹ BHXH hằng năm bằng 2,64 tháng lương. Nếu hưởng BHXH một lần, NLĐ chỉ được thanh toán bằng 2 tháng lương làm căn cứ đóng BHXH cho một năm tham gia BHXH. Như vậy, NLĐ mất đi 0,64 tháng lương mỗi năm. Nếu so sánh giữa việc hưởng lương hưu hằng tháng và việc lĩnh BHXH một lần cùng một khoảng thời gian đóng BHXH thì tổng lợi ích bằng tiền khi hưởng lương hưu hằng tháng sẽ cao hơn khá nhiều.

Lý giải tình trạng không ít NLĐ chấp nhận hưởng BHXH một lần, ông Lê Ðình Quảng cho rằng thu nhập của NLĐ hiện đang quá thấp. "Kết quả khảo sát tiền lương cho thấy thu nhập của NLĐ chỉ đủ để bảo đảm cuộc sống trước mắt, tích lũy chỉ khoảng 15%, NLĐ dễ rơi vào tình trạng nghỉ việc sẽ hết tiền và dẫn đến xu hướng nhận BHXH một lần... Bên cạnh đó, nhiều NLĐ chưa hiểu hết về lợi ích của chính sách BHXH; hệ thống chính sách BHXH chưa linh hoạt và thật sự hấp dẫn; đặc biệt khi chính sách BHXH một lần hiện nay còn khá thông thoáng, dễ tiếp cận thì NLĐ sẽ tìm đến đó như là một công cụ tài chính trước mắt" - ông Quảng nói.

PGS-TS Bùi Đức Thọ, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế Quốc dân (Hà Nội), cho biết chính sách BHXH đã từng bước khẳng định và phát huy vai trò là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ gặp phải những rủi ro trong cuộc sống. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, hệ thống pháp luật, chính sách BHXH cũng cần được điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện nhằm đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn phát triển mới và hội nhập quốc tế của đất nước.

Chính sách BHXH bắt buộc của Việt Nam hướng đến mục tiêu chăm sóc, bảo vệ sức khỏe; hỗ trợ khi NLĐ mất việc làm; bảo đảm cuộc sống ổn định sau khi hết tuổi lao động... Tuy nhiên, theo các chuyên gia về chính sách an sinh, cũng cần đánh giá quá trình thực hiện Luật BHXH chi tiết hơn, nhất là về quá trình thực hiện quy định BHXH một lần cũng như những hạn chế, bất cập đang tồn tại, sớm có lộ trình sửa đổi luật đáp ứng yêu cầu thực tiễn hiện nay. Cần mở rộng mạng lưới thông tin, truyền thông để chuyển biến nhận thức của NLĐ về ý nghĩa của chính sách BHXH, hạn chế nhận BHXH một lần, chủ động tham gia BHXH để có lương hưu về già. Tiếp tục cải cách hành chính, thay đổi phương thức quản lý để tạo sự hài lòng, nâng cao niềm tin của người dân với chính sách an sinh của nhà nước.