Xóa "khoảng trống" chính sách BHXH

Để giải quyết hạn chế này, theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, cần tìm các giải pháp mở rộng diện bao phủ BHXH khả thi phù hợp với bối cảnh của Việt Nam hiện nay.

Nhiều người già không có lương hưu

Tại Hội thảo “Mở rộng diện bao phủ BHXH - Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam” do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) phối hợp cùng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tổ chức sáng qua (29/3), Bộ trưởng Bộ LĐTB&XH Đào Ngọc Dung nhận định, chính sách BHXH đã từng bước được hoàn thiện, cho đến nay đã đạt được những kết quả nhất định, đối tượng tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH ngày càng gia tăng.

Tính đến hết năm 2016, có trên 13 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 28% lực lượng lao động trong độ tuổi. Hàng năm, có khoảng 4-5 triệu người được hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn và khoảng 150. 000 người hưởng các chế độ BHXH dài hạn. Đến nay, đã có gần 3 triệu người cao tuổi được hưởng lương hưu và BHXH hàng tháng. Nếu tính cả đối tượng hưởng trợ cấp xã hội cho người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo, người có công thì có trên 50% người cao tuổi ở Việt Nam được hưởng lương hưu và trợ cấp hàng tháng.

Người lao động thực hiện giám định sức khỏe để hoàn thiện thủ tục xin nghỉ hưu

Từ 1-1-2018, đối tượng tham gia BHXH tiếp tục được mở rộng đến lao động có hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên, ngoài ra, lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam cũng có cơ hội tham gia BHXH tại Việt Nam. Theo ông Phạm Trường Giang – Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB0XH), ngày càng nhiều người lao động (NLĐ) ở khu vực doanh nghiệp (DN) tư nhân (đa số là DN nhỏ và vừa) và DN có vốn đầu tư nước ngoài (từ hơn 1 triệu người/mỗi loại hình DN năm 2007 thì năm 2016 đã có gần 4 triệu người/mỗi loại hình DN) tham gia BHXH.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung thừa nhận, diện bao phủ BHXH của Việt Nam còn ở mức thấp so với các nước trên thế giới. Nhiều người lao động chưa được tham gia BHXH và được bảo vệ trước những rủi ro trong quá trình làm việc như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp... Nhiều người già không có lương hưu, phải tự lo hoặc sống phụ thuộc vào con cái. Con số này ước tính vào khoảng gần 50% trong tổng số 11,2 triệu người cao tuổi ở Việt Nam tính đến 6/2015.

Cũng theo ông Phạm Trường Giang, với chính sách BHXH hiện nay đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây mất cân đối Quỹ BHXH trong dài hạn. Tính toán của ILO cảnh báo, nếu không có những điều chỉnh về chính sách thì quỹ hưu trí và tử tuất ở Việt Nam có thể mất cân đối ở năm 2034. Ngoài ra, “hệ thống các chế độ BHXH còn chưa đa dạng và linh hoạt, hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH còn chưa thuận tiện, đôi khi gây khó khăn cho DN và NLĐ” là nguyên nhân khiến BHXH, nhất là BHXH tự nguyện thiếu hấp dẫn với người dân như nhiều ý kiến phản ánh.

“Thâu tóm” hết người thuộc diện đóng BHXH bắt buộc

Theo kế hoạch, đầu năm 2018, Ban Cán sự Đảng Chính phủ sẽ trình Ban Chấp hành T.Ư Đề án cải cách chính sách BHXH. Hiện Bộ LĐTB&XH đang được Chính phủ phân công với các bộ, ngành nghiên cứu, xem xét, đưa ra các giải pháp thích hợp cho vấn đề này.

Vấn đề quan trọng trước mắt là cần tìm được giải pháp để mở rộng diện bao phủ của BHXH bởi “hiện còn 20% đối tượng thuộc diện BHXH bắt buộc nhưng chưa tham gia BHXH. Cùng với đó là đội ngũ lao động ở khu vực phi chính thức cần được vận động để tham gia loại hình BHXH tự nguyện” - Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho biết. Hiện tỷ lệ tham gia BHXH hiện tại của khu vực phi chính thức là 0,3%.

Theo ông Mai Đức Chính – Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam, “lỗ hổng rất lớn” khiến diện bao phủ của BHXH chưa đạt yêu cầu là do cơ quan BHXH chưa nắm được số NLĐ thuộc diện đóng BHXH bắt buộc, nhất là ở khu vực DN (trừ DNNN) bởi như thông tin của ông Trần Đình Liệu - Phó Tổng Giám đốc BHXH, “DN đăng ký bao nhiêu lao động thì BHXH biết thu BHXH bấy nhiêu”. Hơn nữa, “tỷ lệ đóng góp BHXH đã rất cao (26%) so với một số nước châu Á (Hàn Quốc 9%, Indonesia 5,7%, Thái Lan 6%, Philippines 10,4%...) nên có thể không khuyến khích NLĐ tham gia, trong khi hệ thống quản lý hành chính hiện còn đang là một trở lực cho việc duy trì hiệu quả của hệ thống BHXH” – bà Nguyễn Thị Nguyệt Nga, chuyên gia của Ngân hàng Thế giới (WB) nêu.

Với thực tiễn ở Việt Nam, WB khuyến cáo, trước mắt làm tăng tỷ lệ tham gia trong khu vực chính thức để giúp tỷ lệ tham gia từ 11 triệu lên 17,8 triệu người, đạt khoảng 34% (tương ứng gần 50% mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH đến năm 2020). Nhưng bà Nguyễn Thị Nguyệt Nga cũng cho biết, nâng cao tỷ lệ tham gia chính sách BHXH hưu trí là vấn đề khó trên toàn thế giới. Còn nếu lựa chọn giải pháp “chính thức hóa hệ thống phi chính thức” (nghĩa là đưa lực lượng lao động ở khu vực phi chính thức vào lực lượng BHXH bắt buộc) thì “sẽ ít có khả năng mở rộng diện bao phủ của BHXH, thậm chí không mở rộng được theo hình thức truyền thống (góp từ quỹ lương)” – chuyên gia WB lưu ý.

Phát huy ưu điểm của chính sách “hưu trí xã hội”

Kinh nghiệm của một số nước mở rộng diện bao phủ BHXH mà tránh được khó khăn về huy động đóng góp được WB giới thiệu tại Hội thảo là thực hiện chính sách “hưu trí xã hội”. Chính sách còn được gọi là “cho không” này không đòi hỏi đóng góp và trợ cấp bằng tiền. Tuy nhiên, bà Nga cảnh báo, “chính sách “hưu trí xã hội” có thể “làm triệt tiêu” chính sách BHXH tự nguyện nếu người dân nhận thấy chính sách này có lợi hơn thì sẽ hạn chế tham gia chính sách BHXH tự nguyện”.

Với tốc độ già hóa nhanh của dân số sẽ khiến chính sách “cho không” này thành gánh nặng lớn cho ngân sách. Do đó, cần cân nhắc tỷ lệ hỗ trợ của Chính phủ cho các chính sách “hưu trí xã hội” và BHXH tự nguyện để nâng cao tỷ lệ tham gia, đồng thời kiểm soát được chi phí tài chính” .