Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai: Có tiền chưa chắc đã có được giá trị văn hóa

Ngày 19-6, Quốc hội thảo luận tại hội trường về chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 (chương trình).

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai (đoàn TP Hà Nội) cho biết tờ trình của Chính phủ có đề xuất tổng nguồn lực cho cả giai đoạn là 256.250 tỉ đồng, đây là con số rất lớn so với thực lực ngân sách, lớn hơn gấp 14 lần so với số chúng ta thực hiện trong giai đoạn 2011-2020. Ngoài ra, căn cứ pháp lý và cơ sở thực tiễn là chưa đầy đủ.

Theo đại biểu Mai, hiện nay chúng ta chưa có kế hoạch đầu tư công trung hạn, chưa có kế hoạch tài chính 5 năm quốc gia, chưa có tổng mức đầu tư cho cả giai đoạn thì việc đề xuất một con số như trên là chưa phù hợp với Luật Đầu tư công. Tờ trình có nêu dựa vào báo cáo thẩm định của Hội đồng thẩm định nhà nước. Tuy nhiên, tại Báo cáo số 2016, Hội đồng thẩm định nhà nước đã khẳng định là chưa đủ cơ sở để thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn cho chương trình trong giai đoạn 2026-2030. Tiếp đó, tại báo cáo số 624, Kiểm toán nhà nước cũng nêu rất rõ là chưa rõ cơ sở, chưa rõ khả năng cân đối nguồn vốn khi đề xuất nguồn lực quá lớn.

Về huy động nguồn cho ngân sách trung ương, theo báo cáo của Chính phủ thì dự kiến sẽ huy động từ nguồn tăng thu ngân sách năm 2022. Tuy nhiên, điều này không khả thi, vì đây là nguồn đã được phân bổ hết từ năm 2023. Báo cáo của Chính phủ có nêu sẽ lấy từ số thu xổ số kiến thiết và từ tiền chuyển quyền sử dụng đất nhưng điều này trái với Luật Ngân sách nhà nước, vì đây là số thu để lại cho ngân sách địa phương 100%. Vì vậy, đại biểu cho rằng cần rà soát thận trọng, thu hẹp mục tiêu và trên cơ sở đầy đủ căn cứ pháp lý, cơ sở thực tiễn thì đưa ra một con số phù hợp, bảo đảm hài hòa và công bằng với các mục tiêu bức thiết khác.

Về vấn đề thành lập trung tâm văn hóa tại nước ngoài, đại biểu cho rằng ngoài việc Luật Đầu tư công chưa cho phép thì vấn đề quan trọng là hiệu quả thực tế. Nếu như trung tâm này mang đến hình ảnh tươi đẹp của đất nước, con người Việt Nam ra thế giới, nếu như trung tâm này đem lại hiệu quả kinh tế thì việc đầu tư là cần thiết. Tuy nhiên, tờ trình chưa chứng minh được điều này, chưa làm rõ hiệu quả, chưa phân tích được kết quả đầu ra. Đặc biệt, việc đầu tư ra nước ngoài rất tốn kém, từ nguồn lực phân bổ cho con người đến trụ sở duy trì hoạt động. Đặc biệt, chương trình mục tiêu quốc gia có thời hạn. Sau khi kết thúc thời hạn thì nguồn lực từ đâu để duy trì hàng loạt các trung tâm như thế này là điều cần cân nhắc.

Liên quan đến tính khả thi, hợp lý của các mục tiêu. Sau khi rà soát, đại biểu cho rằng cần thu hẹp mục tiêu vì quá dàn trải, nhiều mục tiêu cần cân nhắc tính khả thi. Ví dụ, quy định 100% các lĩnh vực có bộ quy tắc ứng xử; 100% các cơ quan, đoàn thể, doanh nghiệp cần ban hành quy chế, nội quy giao tiếp.

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai cho rằng việc ban hành quy chế trong nhiều trường hợp là cần thiết. Tuy nhiên, Hiến pháp cũng quy định rất rõ người dân được làm những gì pháp luật không cấm. Vì vậy, rất cần cân nhắc để có mức độ hợp lý, tránh lạm dụng. Hay chỉ tiêu hằng năm 100% các tỉnh, thành phố phải có 2 công trình điêu khắc, 3 công trình mỹ thuật. Như vậy, 10 năm mỗi tỉnh sẽ có 20 công trình điêu khắc, 30 công trình nghệ thuật. Chúng ta có 63 tỉnh, thành, chúng ta sẽ có 1.260 công trình điêu khắc, 1.980 công trình nghệ thuật, liệu có nhất thiết phải như vậy không, trong khi chúng ta còn rất nhiều mục tiêu khác cần ưu tiên. Chúng ta quy định 100% thành phố trực thuộc trung ương phải xây dựng tối thiểu 1 công trình văn hóa cấp châu lục, quốc tế, kinh phí rất lớn. Hay chúng ta quy định phải có 70 đề tài khoa học cấp Bộ và hàng năm 80% các tỉnh phải có ít nhất một đề tài khoa học về văn hóa.

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai cũng cho biết khi giám sát tối cao thấy rằng đây là lĩnh vực gây rất nhiều tốn kém do tính ứng dụng còn thấp và còn rất nhiều những ví dụ khác. Do vậy, đại biểu cho rằng cần rà soát, thu hẹp mục tiêu theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, tiết kiệm, hiệu quả và không vi phạm Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Văn hóa là một lĩnh vực hết sức đặc thù và cũng có một ý nghĩa quan trọng, văn hóa giúp chúng ta cân bằng cuộc sống, giúp chúng ta sống đẹp hơn, hướng tới chân, thiện, mĩ nhưng đây cũng là giá trị hết sức đặc thù khác với tất cả những giá trị vật chất khác, gắn với nhận thức, đạo đức, trí tuệ, tài năng và sự tử tế.

"Có tiền thì chúng ta xây dựng được một con đường, có tiền chúng ta làm được bệnh viện, trường học nhưng có tiền chưa chắc đã có được giá trị văn hóa. Vì vậy, tôi cho rằng cùng với đầu tư nguồn lực thì rất cần những giải pháp đặc thù phù hợp, có cách làm đúng đắn, hiệu quả để chúng ta đạt được mong muốn như chúng ta đề ra" - đại biểu Vũ Thị Lưu Mai nêu.

Phát biểu thảo luận, góp ý về xác định tổng mức đầu tư và cơ cấu thành phần của chương trình, đại biểu Nguyễn Quang Huân (đoàn tỉnh Bình Dương) cho rằng chương trình đề xuất tổng mức đầu tư hơn 256.000 tỉ đồng cho 3 giai đoạn tới năm 2035, tương đương gần 11 tỉ USD. Nếu tính trên tổng GDP 420 tỉ USD của Việt Nam hiện nay thì số chi này khá lớn. Tuy nhiên, nếu ở giai đoạn 2035, GDP Việt Nam có thể 800-900 tỉ USD thì số chi này lại nhỏ.

Theo đại biểu Huân, vấn đề là căn cứ xác định tổng mức đầu tư của chương trình không tương thích với 10 thành phần chương trình. Cơ sở để Chính phủ khái toán chủ yếu tham chiếu từ các hạng mục công việc thực hiện từ giai đoạn 2016-2020 trong khi giá cả thị trường, quy mô nền kinh tế liên tục thay đổi. Vì vậy, tổng mức đầu tư chương trình đưa ra để Quốc hội phê duyệt thiếu cơ sở thực tế, gây khó khăn cho điều hành Chính phủ sau này.

Vị đại biểu đề nghị cần rà soát 10 thành phần chương trình để bao trùm hết mục tiêu và hướng tới giá trị cốt lõi, sau đó khái toán chi phí từng năm được quy ra phần trăm GDP theo dự báo chiến lược kinh tế từng thời kỳ. Quốc hội sẽ duyệt chi cho chương trình theo tỉ lệ GDP hàng năm còn các hạng mục cụ thể sẽ do Chính phủ quyết định cụ thể tùy theo tình hình thực tế.

Về xác định thời gian thực hiện chương trình, đại biểu cho rằng hiện chương trình xác định 3 giai đoạn kéo dài 11 năm, trong đó năm 2025 là năm chuẩn bị, các giai đoạn sau là giai đoạn thực hiện chương trình là chưa hợp lý.

Theo đại biểu, cần bố trí ngân sách ngay từ bây giờ để các cơ quan Chính phủ bắt tay chuẩn bị chương trình một cách kỹ lưỡng, bài bản, khoa học. Sau đó, trình Quốc hội phê duyệt toàn bộ chương trình tại kỳ họp 9, kỳ họp 10 trong năm 2025. Hai giai đoạn thực hiện là 2026-2030, 2031-2035, trùng với kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội.