Độc đáo hệ sinh thái sông Đầm

Sông Đầm có diện tích mặt nước khoảng 200 ha, nằm trên địa phận xã Tam Thăng, Tam Phú và phường An Phú của TP Tam Kỳ. Uốn lượn duyên dáng giữa cánh đồng xanh mát, từ lâu sông Đầm đã gắn liền với hình ảnh thân thương về những chiếc xuồng ba lá lênh đênh trên mặt nước, chầm chậm lướt qua cánh đồng lau sậy, sen súng hữu tình. Gọi là sông nhưng thực tế nó là một chiếc hồ rộng lớn vì sông Đầm không có thượng, hạ lưu, mặt nước quanh năm yên ả.

Hệ sinh thái đa dạng

Theo khảo sát của nhóm nghiên cứu Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, tại sông Đầm ghi nhận có 81 loài động vật có xương sống thuộc 53 họ và 20 bộ. Trong đó, có 33 loài cá khác nhau thuộc 21 họ, 11 bộ và một loài lươn đồng. Có 16 loài bò sát, ếch nhái và 31 loài chim được phát hiện tại khu vực sông Đầm. Nhóm nghiên cứu cũng kiểm đếm được 214 loài động vật không xương sống và 211 loài côn trùng tại đây. Riêng thực vật bậc cao có 170 loài thuộc 74 họ khác nhau. Đặc trưng của hệ thực vật hồ sông Đầm là các loài cây ngập nước.

Đáng chú ý, vài năm trở lại đây, cứ đến mùa thu, hàng ngàn con chim cò nhạn - loài chim có tên trong Sách Đỏ Việt Nam di cư về sinh sống tại sông Đầm, tạo nên cảnh vật hết sức thơ mộng, biến nơi đây thành địa điểm hấp dẫn đối với người dân và khách du lịch.

Ông Nguyễn Minh Nam, Phó Chủ tịch UBND TP Tam Kỳ, cho biết thời gian qua, sau khi xác định được tầm quan trọng và giá trị của sông Đầm, TP Tam Kỳ đã triển khai nhiều nhiệm vụ trọng tâm trong quản lý, bảo tồn, phục hồi hệ sinh thái đa dạng sinh học sông. Trong đó, địa phương tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền bảo vệ nguồn lợi thủy sản, kiểm soát nguồn nước đầu vào sông Đầm. Hằng năm, TP Tam Kỳ hỗ trợ kinh phí và tuyên truyền, hướng dẫn người dân trồng sen tạo cảnh quan phục vụ du lịch với diện tích khoảng 15 ha/năm. Các ngành chức năng cũng thường xuyên kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp dùng xung điện đánh bắt thủy sản trái phép, săn bắt các loại chim hoang dã và di cư tại sông Đầm.

Những năm gần đây, TP Tam Kỳ đã tổ chức trồng và phục hồi hệ sinh thái sông Đầm với nhiều chủng loại bản địa, như: vừng cừa, sậy, dừa nước, tràm ta, lộc vừng, mù u… ; tổ chức lễ phát động bảo vệ phục hồi hệ sinh thái đất ngập nước và phát triển du lịch sinh thái trải nghiệm sông Đầm vào ngày 1-4 hằng năm. Riêng năm 2023, Tam Kỳ đã thả 30.000 cá các loại để làm đa dạng thêm nguồn lợi thủy sản tại đây. Hằng năm, TP Tam Kỳ còn tổ chức Tuần Du lịch trải nghiệm sông Đầm gắn với di tích địa đạo Kỳ Anh; tổ chức nhiều sự kiện truyền thông về bảo vệ động vật hoang dã, từ đó góp phần bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học…

Nhờ những nỗ lực không mệt mỏi, việc bảo vệ, phục hồi hệ sinh thái sông Đầm đã có những kết quả tích cực. Rõ nét nhất là diện tích cây xanh tăng lên, nước trở nên trong lành hơn, nguồn lợi thủy sản cũng đang dần phục hồi. Điều đáng mừng là việc khai thác bằng xung điện, dùng hóa chất cũng như công cụ đánh bắt thủy sản có tính tận diệt hay tình trạng săn bắt, bẫy chim tại khu vực sông Đầm đã giảm thiểu đáng kể. Ông Lê Văn Chính (trú xã Tam Thăng), cho biết những năm gần đây, tôm cá đã về với sông Đầm nhiều hơn, cảnh quan cũng được phục hồi xanh mát hơn. "Qua thời gian, chúng tôi dần nhận thức được giá trị to lớn của hệ sinh thái tự nhiên quê mình. Hy vọng từng chuyển động của mọi người sẽ giúp thế hệ mai sau gìn giữ được hệ sinh thái quý giá này để phát triển kinh tế bền vững" - ông Chính bày tỏ.

Đề xuất thành lập khu bảo tồn

Với hệ động thực vật đa dạng, phong phú và là nơi điều hòa không khí cho cả vùng, trong quy hoạch chung của TP Tam Kỳ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, sông Đầm đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng đô thị sinh thái Tam Kỳ. Địa phương định hướng sông Đầm sẽ trở thành Trung tâm Lưu giữ lại các sinh vật cảnh thiên nhiên trong khu vực sông và tỉnh Quảng Nam. Nơi đây sẽ là Trung tâm Bảo tồn và Cứu hộ cứu nạn sinh vật cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và khu vực miền Trung - Tây Nguyên.

Theo ông Nguyễn Minh Nam, Tam Kỳ đang nỗ lực xây dựng đô thị đạt các tiêu chuẩn của đô thị loại I, hướng đến là một đô thị sinh thái hiện đại, thân thiện với môi trường, là đô thị "thủ phủ xanh". Một trong những mục tiêu là hình thành và duy trì một đô thị có sức hấp dẫn thông qua việc tạo dựng cảnh quan đặc sắc gắn với bảo tồn thiên nhiên, bảo tồn văn hóa địa phương để tạo sự thu hút không chỉ với cư dân mà còn đối với khách du lịch; qua đó tạo động lực cho sự phát triển bền vững của đô thị.

Mới đây, trong báo cáo gửi UBND tỉnh Quảng Nam, UBND TP Tam Kỳ đề xuất tỉnh thống nhất chủ trương xây dựng hồ sơ trình Chính phủ thành lập Khu Bảo tồn đất ngập nước và đa dạng sinh học hệ sinh thái sông Đầm; thống nhất chủ trương về địa điểm để UBND TP Tam Kỳ lập dự án đầu tư xây dựng Bảo tàng Đa dạng sinh học tỉnh Quảng Nam tại khu vực hồ sông Đầm. UBND TP Tam Kỳ cũng đề nghị UBND tỉnh thống nhất chủ trương lập quy hoạch phân khu Khu Sinh thái và đa dạng sinh học đất ngập nước sông Đầm. Ngoài ra, TP Tam Kỳ đề nghị tỉnh hỗ trợ kinh phí đầu tư tuyến đường vành đai đệm sông Đầm nhằm thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái trải nghiệm; hình thành vùng đệm cho quản lý, tạo sinh kế bền vững cho nhân dân vùng ven bờ; đồng thời thúc đẩy phong trào luyện tập thể dục thể thao cộng đồng và hình thành tuyến chạy bộ, đi xe đạp quanh sông Đầm hướng tới phục vụ các sự kiện thể thao cấp tỉnh mang đậm đặc sắc văn hóa và cảnh quan sông, biển.

Tam Kỳ cũng đề xuất UBND tỉnh chỉ đạo các ngành khẩn trương thực hiện kênh cắt chuyển dòng nguồn nước xả thải sau xử lý của KCN Tam Thăng, không xả vào sông Đầm; cần tiếp tục quan tâm hỗ trợ kinh phí từ nguồn sự nghiệp hằng năm để tạo điều kiện trồng cây xanh phục hồi và phát triển hệ sinh thái, đa dạng sinh học sông Đầm...