Độc đáo nét đẹp cổ kính của Tiểu chủng viện Làng Sông

Nét đẹp thánh đường cổ kính

Cách trung tâm TP Quy Nhơn khoảng 10 km về hướng Đông Bắc, tiểu chủng viện Làng Sông (hay còn gọi là nhà thờ Làng Sông) tọa lạc ngay giữa cánh đồng lúa xanh ngát thuộc thôn Quảng Vân, xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.

Tiểu chủng viện Làng Sông được thành lập vào khoảng năm 1841 – 1850 với cơ sở ban đầu chỉ là nhà mái tranh, vách phên tre. Đến năm 1927, tiểu chủng viện được xây trên khu đất có diện tích khoảng 2.000 m2, theo phong cách Gothic - một lối kiến trúc đặc trưng của châu Âu trong xây dựng nhà thờ và cung điện.

Lối vào tiểu chủng viện quanh năm rợp bóng mát bởi những hàng cây sao trăm tuổi trồng thành hàng hai bên. Công trình chính của tiểu chủng viện gồm nhà nguyện ở chính giữa, đối xứng với nhà nguyện là hai dãy nhà lầu là nơi làm việc, học tập của các tu sĩ. Phía trước chủng viện có sân cỏ và những hàng cây sao, sân sau được chia thành những ô vuông để trồng hoa màu. 

Cung thánh - nơi trang trọng nhất của thánh đường với những đường nét được chạm trổ tinh xảo trên bàn thờ chúa. Phía sau là các tượng nhỏ hơn ở hai bên, cùng các phù điêu đắp nổi tinh tế. Hai bên hông của thánh đường được trang trí bằng những khung ô đối xứng, các bông gió trang trí và những hoa văn họa tiết, cổng vòm nhọn quen thuộc trong lối kiến trúc Gothic.

Tiểu chủng viện Làng Sông là nơi có nhiệm vụ đào tạo các tu sĩ. Sau khi hoàn thành học tập ở đây, các tu sĩ sẽ tiếp tục học tại đại chủng viện để trở thành linh mục. Thời kỳ thịnh vượng, nơi đây đã từng thu hút gần 200 tu sĩ từ khắp các tỉnh Trung Trung bộ về sinh sống và học tập.

Tương truyền rằng, qua con đường giao thương đường thủy, các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đặt chân tới Quy Nhơn và xây dựng tiểu chủng viện Làng Sông. Đây cũng là một di tích còn sót lại của các giáo sĩ truyền giáo thuở xưa. Trải qua hơn thế kỷ hình thành, nhưng đến nay các công trình kiến trúc không lộ vẻ hoang phế mà trái lại vẫn còn lộng lẫy, cổ kính như vừa mới xây dựng.

Cái nôi của chữ quốc ngữ

Tiểu chủng viện Làng Sông còn là nơi đặt một trong ba cơ sở in chữ quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam, gồm nhà in Tân Định (Sài Gòn), nhà in Ninh Phú (Hà Nội) và nhà in Làng Sông (Bình Định).

Theo tài liệu, nhà in Làng Sông được xây dựng khoảng năm 1872, đến năm 1885 bị phá hỏng. Năm 1904, nhà in Làng Sông được Đức cha Damien Grangeon Mẫn tái thiết, giao cho cha Paul Maheu làm giám đốc. Cha Paul Maheu học nghề in tại Hồng Kông, thông thạo về kỹ thuật in ấn.

Năm 1922, dưới sự điều hành của cha Maheu, nhà in Làng Sông in 18.000 tờ báo định kỳ, 1.000 bản sách các loại, 32.000 ấn phẩm khác. Riêng bán nguyệt san Lời Thăm được 1.500 bản, phát hành cả Đông Dương. Tổng cộng ấn phẩm của nhà in Làng Sông trong một năm lên đến 63.185 ấn phẩm với 3.407.000 trang in. Đây còn gọi là nhà in Đông Đàng Trong, một trong ba nhà in lớn nhất thời bấy giờ (cùng với nhà in Đàng Ngoài và Tây Đàng Trong). Nhà in Làng Sông hoạt động cho đến khoảng năm 1936, được dời về Quy Nhơn.

Hiện tại, ở khu vực nhà in cũ đã xây dựng một tòa nhà trưng bày các ấn phẩm, hình ảnh về hoạt động của nhà in Làng Sông. Công trình có kiến trúc tương đồng với tổng thể không gian tiểu chủng viện. Phòng trưng bày nhà in Làng Sông hiện lưu giữ hàng trăm tài liệu, sách vở được lưu giữ nguyên bản, tái xuất bản hoặc còn bìa sách. Các ấn phẩm được trưng bày theo thứ tự năm xuất bản. Sách cũ được bảo quản cẩn thận trong tủ kính kín. Trong số hơn 200 cuốn sách hiện đang trưng bày, nhiều cuốn có giá trị về lịch sử chữ quốc ngữ thuở ban đầu và có ý nghĩa về mặt giáo dục như "Tập đọc", "Tập đánh vần ABC", "Tục ngữ An Nam"...

Ông Trần Văn Thanh - Giám đốc Sở Du lịch Bình Định - cho biết hiện tiểu chủng viện Làng Sông là một địa điểm tham quan lý tưởng khi du lịch tại Bình Định. "Du khách có dịp về Bình Định nên một lần ghé thăm tiểu chủng viện Làng Sông để chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc cổ. Với không gian xanh mát của cây cỏ hòa cùng nét cổ kính của một kiến trúc xưa cũ sẽ khiến cho du khách ngỡ rằng mình đang ở nơi nào đó tại châu Âu hàng trăm năm trước", ông Thanh chia sẻ.