Giá điện cần phải minh bạch, cạnh tranh

Sáng 20-8, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức Tọa đàm "Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện".

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), cho rằng giá điện đang có 4 bất cập rất lớn. Bất cập thứ nhất có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường.

"Toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỉ giá… đã theo thị trường nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó. Có lúc điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện"- ông Thỏa nói.

Từ đó dẫn đến sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn. Theo chuyên gia Thỏa, số liệu mới nhất 2 năm 2022 - 2023, cách điều hành như vậy đã gây lỗ cho ngành điện khoảng 47.500 tỉ đồng.

Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới điện.

Cùng với đó, các bất cập về giá điện được chuyên gia Thỏa nêu lên là gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu, cơ chế bù chéo và chưa tách bạch với chính sách an sinh xã hội.

Ông dẫn chứng giá điện không chỉ bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt với sản xuất mà bù chéo giữa các vùng miền với nhau. "Điện ở các xã, huyện hải đảo thường 7.000-9.000 đồng/kWh, nhưng chúng ta vẫn bán 1.000-2.000/kWh, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao..."- ông Thỏa dẫn chứng.

Trong khi đó, PGS-TS Bùi Xuân Hồi, chuyên gia kinh tế năng lượng, cho rằng trong khi giá điện của Việt Nam vẫn thực hiện đa mục tiêu, thì các nước trên thế giới đã tách bạch tương đối rõ. "Tất nhiên, bảo rằng sản phẩm này 100% theo thị trường là không có nhưng vấn đề là điều tiết như thế nào" - ông đặt vấn đề.

Theo PGS–TS Bùi Xuân Hồi, thông thường cơ cấu biểu giá đều mang 2 thành phần: Một là tính toán chi phí công suất mà chúng ta gọi là giá công suất (giá thuê bao); hai là chi phí điện năng, thuê bao xong rồi, dùng bao nhiêu trả bấy nhiêu. Đây thông thường là cách tiếp cận của các nước trên thế giới.

Nhìn lại hệ thống giá của Việt Nam, hiện nay cách tính theo giá bán lẻ điện bình quân, ông cho rằng có hạn chế, nhưng không phải là cốt lõi của những khó khăn của ngành điện hiện nay. Mấu chốt nhất vẫn là câu chuyện điều hành giá. "Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường" - vị chuyên gia lưu ý.

Theo các chuyên gia, giá điện cần phải tính đúng, tính đủ theo nguyên tắc thị trường, nhưng đặc biệt phải minh bạch. Điều này Bộ Chính trị, Chính phủ, Quốc hội cũng yêu cầu.

Để giải quyết những "nút thắt" trên, Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đánh giá vừa qua Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ rất quyết liệt trong việc sửa đổi Luật Điện lực, xem xét lại Quyết định số 28 về giá bán điện và nhiều động thái, kể cả tạo lập hạ tầng điện.

Cùng với đó, muốn thúc đẩy tính thị trường cần tăng sự cạnh tranh trong mọi hoạt động, mọi khâu của điện lực. Trong đó, ông Hiếu nhấn mạnh tới cạnh tranh trong bán lẻ.