Hiện đại hóa sách giáo khoa

Dự kiến năm 2016, sách giáo khoa mới sẽ thay thế sách cũ Ảnh: Tấn Thạnh

Quan niệm mới

Điều này thể hiện rất rõ ở các nước phát triển như Đức, Anh, Pháp, Mỹ, Thụy Điển… và một số nước đang phát tiển như Singapore, Hàn Quốc. GS Leif Oestman, Trường ĐH Tổng hợp Upsala (Thụy Điển), cho biết trước đây nhiều cuốn SGK phổ thông của Thụy Điển được thiết kế và biên soạn theo quan điểm thuần túy khoa học, nội dung cấu trúc mang nặng tính hàn lâm. Trong những thập kỷ gần đây, đã có những đổi mới căn bản trong quan niệm xây dựng chương trình - SGK ở Thụy Điển. SGK mới được thiết kế theo quan điểm khoa học ứng dụng, tích hợp lồng ghép các giá trị của đời sống thực tế…

Từ kinh nghiệm của các nước tiên tiến, ông Trần Đức Tuấn khẳng định SGK phổ thông mới phải là công cụ hữu hiệu để tổ chức dạy học theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm, tăng cường hoạt động dạy học hợp tác và tương tác, vừa là sản phẩm vừa là công cụ của công nghệ dạy học, là công cụ đắc lực của giáo dục phát triển bền vững. Năm tiêu chuẩn và 10 tiêu chí cơ bản đổi mới và hiện đại SGK cũng đã được xác lập, trong đó nhấn mạnh đến tính sư phạm, tính khoa học - hiện đại, tính thực tiễn và bền vững. GS-TS Nguyễn Lộc, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, cho rằng việc biên soạn chương trình và SGK sau năm 2015 phải chú trọng vào giải quyết các tình huống trong cuộc sống hằng ngày, chỉ lựa chọn một số nội dung cơ bản, thiết thực, gần gũi với cuộc sống nhằm hình thành năng lực, giúp học sinh giải quyết các vấn đề thực tế.

“SGK phải cung cấp nội dung dạy học, là nơi khởi đầu, kích thích sự tìm tòi kiến thức từ các nguồn khác nhau. SGK phải tạo cơ hội cho việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực theo phương châm lấy quá trình học tập của học sinh làm trung tâm cũng như vận dụng kiến thức, kỹ năng vào giải quyết các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống” - ông Lộc nói.

GS Đinh Quang Báo (bộ phận thường trực Ban Chỉ đạo Đề án Đổi mới chương trình và SGK sau năm 2015) cho biết với tư tưởng đổi mới này, mô hình cấu trúc SGK sẽ có nhiều thay đổi. Phần nội dung môn học không trình bày đơn vị bài học theo tiết học mà theo chủ đề nội dung tương ứng với các tình huống tích hợp. Ông Báo cũng lưu ý việc thiết kế các chủ đề về nội dung cần chú ý đến mỗi chủ đề có tính trọn vẹn nhất định và đặt tiêu đề tương ứng với các cấu trúc: phần - chương - chủ đề - các hoạt động. Việc tổ chức học các chủ đề trong SGK phải bảo đảm các nội dung: cần biết gì, cần nghiên cứu đề tài khoa học nào, câu hỏi thảo luận và các hoạt động nhóm là gì, câu hỏi trắc nghiệm và đề cương báo cáo kết quả nghiên cứu. Theo ông Báo, với cấu trúc trên, SGK sẽ thực sự là một cẩm nang tổ chức dạy học, trong đó hoạt động tìm tòi là đơn vị cấu trúc với các mã hóa về kiến thức, kỹ năng, thái độ.

Nhiều rào cản và thách thức

Khẳng định SGK mới trong nhà trường hiện đại vừa là nơi chứa đựng thông tin khoa học lớn vừa là kịch bản định hướng tổ chức các hoạt động dạy - học, GS Đinh Quang Báo nhấn mạnh các tác giả SGK phải có năng lực “2 trong 1”. Theo chuyên gia này, ở nước ta không có cơ sở (viện hay trung tâm) nghiên cứu biên soạn SGK riêng biệt như ở một số nước khác, vì thế không có đội ngũ các nhà sư phạm chuyên sâu về việc biên soạn SGK. “Phần lớn các tác giả tự rút kinh nghiệm qua tham gia nhiều đợt biên soạn SGK nên tuy rất uyên bác về chuyên môn nhưng còn hạn chế về tri thức giáo dục học. Đó thực sự là một khó khăn” - ông Đinh Quang Báo đánh giá.

Bên cạnh đó, việc các trường sư phạm vẫn đi theo lối mòn trong giảng dạy cũng là một rào cản của công cuộc đổi mới. GS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh niên - Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, cho rằng trong những lần đổi mới trước, các trường sư phạm gần như đứng ngoài cuộc dù phần đông đội ngũ làm chương trình và viết SGK là các thầy cô trong trường. GS Nguyễn Khắc Phi - nguyên Tổng Biên tập NXB Giáo dục - cũng đánh giá các trường sư phạm đang chậm chân trong khâu đổi mới để bắt kịp chương trình - SGK. “Dự kiến năm 2016 sẽ có SGK mới thí điểm, việc dạy học phải theo chủ đề, kết hợp kiến thức liên môn. Bậc THCS sẽ không còn các môn lý, hóa, sinh dạng độc lập nữa mà chỉ còn môn khoa học nhưng các trường sư phạm vẫn đào tạo như hiện nay thì giáo viên làm sao hòa nhập được” - GS Phi băn khoăn. Ông cũng lo lắng ở các nước tiên tiến, việc đào tạo giáo viên luôn đi trước chương trình - SGK ít nhất 5 năm; còn ở nước ta, trong những lần đổi mới trước, giáo viên luôn chạy theo chương trình - SGK.