Với diện tích khoảng 13 ha, rừng Trung Sơn được người dân địa phương gọi bằng tất cả sự trân quý - "rừng làng". Nơi ấy không đơn thuần là rừng mà còn là ký ức, là chứng tích lịch sử, là biểu tượng sống động của một cộng đồng đã kiên cường gìn giữ từng gốc cây, từng mét đất qua chiến tranh, qua làn sóng đô thị hóa suốt nửa thế kỷ qua.
"Lá phổi xanh" hiếm hoi
Bất chấp sự phát triển chóng mặt của các khu công nghiệp, khu đô thị, khu tái định cư bao quanh, rừng Trung Sơn vẫn đứng vững như một "lá phổi xanh" hiếm hoi giữa thành phố.
Ông Hà Thúc Vinh - tổ trưởng tổ dân phố Trung Sơn, phường Liên Chiểu, TP Đà Nẵng - không giấu được tự hào khi nhắc đến "rừng làng". Theo ông, khu rừng này có thể xem là độc nhất vô nhị vì nằm ngay giữa khu đô thị chứ không phải trên núi cao hay ven đồi.
Trong ký ức người dân địa phương, rừng Trung Sơn từng một thời là căn cứ cách mạng, nơi có 65 hầm bí mật phục vụ kháng chiến. Rừng Trung Sơn là nơi che giấu cán bộ, nơi tổ chức những hoạt động nội tuyến để chuẩn bị cho chiến dịch giải phóng Đà Nẵng năm 1975.
Rừng Trung Sơn có hai mặt tiền giáp đường Nguyễn Tất Thành (nối dài) và đường vành đai, xung quanh là hàng loạt khu tái định cư, khu công nghiệp.
Trong rừng Trung Sơn còn lưu lại nhiều dấu tích như: giếng cổ Chăm, miếu Âm linh, nghĩa trủng chôn cất hơn 200 chiến sĩ vô danh. Không chỉ là khu rừng tự nhiên, Trung Sơn còn là minh chứng về tinh thần yêu nước và đấu tranh bền bỉ của người dân địa phương.
Không chỉ bảo vệ rừng nghiêm ngặt, người dân Trung Sơn còn gìn giữ cả những giá trị tinh thần. Ngày 14-4 âm lịch hằng năm, người dân tổ chức cúng các bậc tiền hiền. "Đó là ngày tưởng nhớ những người lập làng và giữ rừng. Nếu không có tổ tiên gìn giữ thì chắc giờ đây làng cũng chẳng còn khu rừng này" - ông Vinh bày tỏ.
Nằm giữa vùng đô thị hóa, rừng Trung Sơn gánh chịu nhiều áp lực, từ những dự án quy hoạch chực chờ triển khai cho đến tham vọng mở rộng đất đai phục vụ phát triển hạ tầng. Tuy nhiên, giữa vòng xoáy ấy, ý thức bảo vệ rừng - một phần không thể tách rời của bản sắc làng xã - vẫn được phát huy qua nhiều thế hệ người dân Trung Sơn.
"Lá chắn thép" cộng đồng
Để giữ được rừng Trung Sơn, người dân đã cùng nhau dựng nên một "lá chắn cộng đồng" từ hương ước, quy ước truyền đời. Từ những năm đầu sau ngày đất nước thống nhất, cả làng đã thống nhất tuân thủ hương ước: Không chặt cây, không khai thác khoáng sản, không chôn cất người, không để người lạ vào chiếm dụng rừng.
Hương ước ấy không chỉ thể hiện trên giấy mà được thực thi nghiêm ngặt trong đời sống thường ngày, ai vi phạm sẽ bị đưa ra họp làng, kiểm điểm. Có thời điểm xuất hiện tình trạng khai thác cát lén lút trong rừng, dân lập tức báo chính quyền để ngăn chặn. "Cát trong rừng giúp giữ mạch nước, giữ sinh khí của làng" - ông Vinh nhấn mạnh.
Trong rừng Trung Sơn còn nhiều cây to hàng trăm tuổi, được dân làng giữ gìn như báu vật.
Theo ông Nguyễn Bá Đức, một người cao tuổi ở làng Trung Sơn, nếu người dân không quyết liệt bảo vệ thì khu rừng này khó thể tồn tại. "Hồi chiến tranh người dân còn giữ được rừng thì hà cớ gì thời bình không giữ được? Ai chặt cây rừng là "chặt" vào lịch sử của làng" - ông quả quyết.
Năm 2015, một doanh nghiệp đến rừng Trung Sơn khảo sát với danh nghĩa xây dựng khu di tích lịch sử - tâm linh. Tuy nhiên, người dân phát hiện mục đích thực chất của doanh nghiệp này là khai thác cát để bán và xây dựng khu tái định cư.
Cả làng lập tức họp khẩn, gửi đơn lên chính quyền các cấp, đấu tranh ròng rã nhiều tháng trời, cuối cùng doanh nghiệp phải rút lui. "Nếu dân làng không đồng lòng bảo vệ thì người ta đã đốn sạch cây, múc hết cát rồi phân lô bán nền hết rồi" - ông Đức nhìn nhận.
Ông Hà Thúc Vinh nhớ lại có thời điểm, các doanh nghiệp đã đến khảo sát với bản vẽ chi tiết, đưa cả máy móc vào đo đạc, định mở đường vào giữa rừng. "Nếu để họ làm đường thì khu rừng sẽ bị chia cắt, phá vỡ cấu trúc tự nhiên và linh thiêng của nó. Vì vậy, cộng đồng đã chủ động "chặt đường" trước khi người khác "chặt rừng"; quyết không tạo ra tiền lệ để người ta xâm nhập rừng làng" - ông cho biết.
Đến nay, con đường xuyên rừng trước đây - từng là lối đi bộ của dân làng Trung Sơn sang xóm bên kia - đã được phủ kín cây rừng. Ông Đức khẳng định: "Bây giờ ai muốn sang xóm bên kia cũng phải đi đường vòng qua rừng. Chúng tôi để rừng tự liền sẹo như cũ".
Ở Trung Sơn, giữ rừng không chỉ là chuyện bảo vệ cây xanh mà còn là chuyện bảo vệ nhân cách cộng đồng, gìn giữ đạo lý "uống nước nhớ nguồn". Nhiều người cao tuổi trong làng vẫn nhắc lại thời kỳ khó khăn sau chiến tranh, khi cả làng còn dùng lá khô trong rừng để nhóm bếp. "Hồi đó nấu nướng bằng củi nhưng không ai dám đốn cây, chỉ nhặt lá rụng thôi, vì sợ vi phạm hương ước" - ông Vinh giải thích.
Tinh thần ấy được truyền lại cho con cháu qua hành động cụ thể hằng ngày, chứ không phải qua lời dạy bảo khô khan. Trẻ em Trung Sơn lớn lên giữa những tán cây có tên gọi, mỗi gốc cây gắn với một câu chuyện. "Chúng tôi muốn con cháu mình lớn lên với khu rừng là một phần của cuộc đời" - ông Đức thổ lộ.
Nhiều công trình xuống cấp
Từ năm 2015, TP Đà Nẵng có chủ trương quy hoạch xây dựng khu di tích lịch sử - tâm linh ở rừng Trung Sơn. Điều này không chỉ phù hợp với giá trị lịch sử, văn hóa của khu rừng mà còn đáp ứng khát vọng của người dân địa phương: biến nơi chốn họ từng gìn giữ thành điểm đến của cộng đồng, thành "địa chỉ đỏ" giáo dục tinh thần yêu quê hương, đất nước.
Dẫu vậy, gần 10 năm trôi qua, rừng Trung Sơn vẫn chưa được công nhận là di tích; các công trình như miếu Âm linh, nghĩa trủng, nhà bia tưởng niệm cũng chưa có nguồn lực đầu tư cụ thể để trùng tu, tôn tạo. Mọi nỗ lực sửa chữa đều dựa vào sức dân hoặc hỗ trợ nhỏ lẻ từ cơ quan chức năng. "Địa phương còn nghèo, dân cũng không dư dả gì nên các công trình ấy ngày càng xuống cấp" - ông Hà Thúc Vinh lo ngại.
và quét mã QR
Bình luận (0)