Gợi mở loại hình cơ quan báo chí chủ lực địa phương

Việc bổ sung loại hình cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện địa phương trong thời gian tới sẽ phát huy tốt vai trò truyền thông - xây dựng chính sách và đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của TP HCM, Hà Nội

* Phóng viên: Ông đánh giá thế nào về sự phát triển cũng như đóng góp của báo chí vào sự phát triển chung, nhất là báo chí ở 2 đô thị lớn Hà Nội và TP HCM?

- PGS-TS BÙI HOÀI SƠN, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội (QH): Trong dòng chảy gần 40 năm Đổi mới, có thể nói báo chí nước ta đã trưởng thành vượt bậc cả về quy mô lẫn chất lượng. Báo chí là một trong những lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và là diễn đàn tin cậy của nhân dân, góp phần quan trọng tạo đồng thuận xã hội.

Trong bức tranh chung đó, Hà Nội và TP HCM là hai "cực" rất đặc biệt. Hà Nội là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, nơi tập trung hầu hết các cơ quan báo chí lớn của Trung ương, đồng thời có hệ thống báo chí thủ đô trưởng thành, gắn bó với sự nghiệp xây dựng và phát triển Hà Nội văn hiến - văn minh - hiện đại.

TP HCM dẫn đầu cả nước về chuyển đổi số năm 2024 và vẫn nằm trong nhóm dẫn đầu khi trở thành "siêu đô thị" trong cấu trúc hành chính mới. Điều đó phản ánh rất rõ nền tảng công nghệ số, hạ tầng dữ liệu, cũng như nhu cầu thông tin cực kỳ lớn của người dân, doanh nghiệp. Báo chí TP HCM vì thế vừa là "phòng thí nghiệm" của nhiều mô hình tòa soạn hội tụ, sản phẩm đa phương tiện, vừa là lực lượng rất quan trọng trong truyền thông - xây dựng và phản biện chính sách, thúc đẩy cải cách hành chính, cải thiện môi trường đầu tư...

Hà Nội và TP HCM giống như 2 "đầu mối thần kinh trung ương" của hệ thống báo chí cách mạng Việt Nam. Từ đây, những chuẩn mực nghề nghiệp mới, công nghệ mới, mô hình quản trị tòa soạn mới được thử nghiệm và lan tỏa ra cả nước. Báo chí ở 2 đô thị lớn này cũng là lực lượng đi đầu trong việc "gạn đục khơi trong", đấu tranh với tham nhũng, tiêu cực, tin giả, biểu hiện xuống cấp đạo đức xã hội...

Tất nhiên, đằng sau những thành tựu đó là rất nhiều sức ép và thách thức. Phát hành báo in giảm mạnh, nguồn thu từ quảng cáo cũng sụt giảm khi 80% doanh số quảng cáo trực tuyến rơi vào túi các nền tảng xuyên biên giới. Không phải cơ quan báo chí nào cũng đủ nguồn lực để chuyển đổi số, để làm chủ công nghệ, xây dựng tòa soạn số, nắm giữ dữ liệu người dùng...

* Theo ông, cần làm gì để tạo điều kiện cho báo chí phát triển bền vững?

- Để tạo điều kiện cho báo chí cách mạng phát triển bền vững, theo tôi cần làm đồng thời 3 điều:

Thứ nhất, thiết kế hành lang pháp lý linh hoạt hơn, mở cơ chế tài chính - quản trị để các cơ quan báo chí chủ động hơn trong huy động nguồn lực xã hội, thương mại hóa nội dung phù hợp, hợp tác công - tư, phát triển kinh tế báo chí số, trên cơ sở bảo đảm tôn chỉ - mục đích và nguyên tắc báo chí cách mạng.

Thứ hai, ưu tiên đầu tư cho con người và công nghệ, bao gồm năng lực sản xuất nội dung đa phương tiện, làm chủ nền tảng số, phân tích dữ liệu công chúng, chuyển đổi mô hình tòa soạn từ "xuất bản một chiều" sang "hệ sinh thái nội dung cá nhân hóa".

Thứ ba, phát triển mô hình trung tâm truyền thông địa phương có chiều sâu văn hóa, gắn với công nghiệp văn hóa, du lịch, di sản, đời sống đô thị, để báo chí vừa phản ánh, vừa kết nối vừa truyền cảm hứng, trở thành lực lượng kiến tạo giá trị, thay vì chỉ là kênh thông tin.

* Nhiều đại biểu QH đề nghị xem xét bổ sung quy định cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện ở một số đô thị đặc biệt. Quan điểm của ông như thế nào?

- Tôi cho rằng đó là một gợi mở rất đáng suy nghĩ trong giai đoạn phát triển mới của đất nước. Với 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh và mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, yêu cầu truyền thông chính sách, phát triển, chuyển đổi số, văn hóa... ngày càng lớn. Nếu không có một lực lượng báo chí đủ mạnh, được đầu tư bài bản, phát triển đa nền tảng thì thông tin chính thống ở cấp địa phương rất dễ bị "nghẽn mạch", thậm chí bị lấn át bởi dòng chảy thông tin thương mại, giải trí hoặc tin giả trên mạng xã hội.

Xu hướng hội tụ truyền thông đang thay đổi cách làm báo toàn cầu. Ở Việt Nam, nhiều tỉnh, thành đã chuyển đổi mạnh mẽ mô hình tòa soạn hội tụ, sản xuất nội dung đa phương tiện, song không phải địa phương nào cũng có đủ điều kiện về nhân lực, tài chính, công nghệ để làm điều đó. Việc cân nhắc cho phép một số tỉnh, thành có vai trò đầu tàu, quy mô dân số lớn và có đóng góp lớn vào kinh tế - văn hóa được tạo dựng cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện sẽ giúp chủ động hơn trong truyền thông chính sách, phát triển văn hóa số phục vụ nhân dân...

Một cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện ở địa phương phải có đủ 3 yếu tố: năng lực sản xuất nội dung chất lượng cao, có chiều sâu, có bản sắc; hạ tầng số mạnh, làm chủ dữ liệu, phân tích dữ liệu công chúng và cơ chế tài chính - quản trị linh hoạt gắn với trách nhiệm giải trình, tránh trùng lặp, lãng phí nguồn lực.

Đề nghị của các đại biểu QH là hợp lý nếu được thiết kế đúng tinh thần: Không phải mở rộng ồ ạt, cần thí điểm ở một số tỉnh, thành đủ điều kiện, gắn với các tiêu chí và chuẩn nghề nghiệp rõ ràng. Đồng thời, kết nối chặt với chiến lược chuyển đổi số quốc gia, chiến lược truyền thông chính sách của nhà nước...

* Với riêng TP HCM và Hà Nội, việc giữ gìn các tờ báo có thương hiệu lớn cần được thực hiện như thế nào để phù hợp bối cảnh, điều kiện mới?

- Duy trì các tờ báo thương hiệu lớn là giữ lại linh hồn văn hóa của đô thị, giữ lại trí tuệ, ký ức, phong cách truyền thông đã tạo dựng được niềm tin xã hội. Và việc bổ sung cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện - nếu được thiết kế chuẩn nghề nghiệp, chuẩn công nghệ, chuẩn văn hóa - sẽ giúp 2 đô thị này dẫn dắt truyền thông quốc gia trong giai đoạn mới, vừa phục vụ đất nước vừa bồi đắp sức mạnh mềm, lan tỏa các giá trị nhân văn. Đặc biệt là phù hợp với tinh thần của Luật Báo chí (sửa đổi) khi được thông qua và yêu cầu của một kỷ nguyên phát triển văn minh, sáng tạo, giàu bản sắc Việt Nam.