Hồi sinh vùng cây dược liệu quý

Nằm ở độ cao hơn 1.000 m so với mực nước biển, xã An Toàn, huyện An Lão được ví như "cổng trời" của tỉnh Bình Định. Nơi đây được thiên nhiên ban tặng nguồn cây dược liệu quý nhưng do bị khai thác vô tội vạ nên cạn kiệt. Gần đây, vùng dược liệu quý này đang dần được hồi sinh.

Từng bước khôi phục, bảo tồn

Không chỉ có khí hậu quanh năm mát mẻ và nhiều cảnh quan đẹp, An Toàn còn là "thủ phủ" cây dược liệu của Bình Định. Ở đây có nhiều loài cây thuốc quý như: chè dây, ba kích tím, hà thủ ô, đương quy, đẳng sâm...

Theo người dân địa phương, trước đây, các loài cây dược liệu nói trên mọc dày đặc như cây dại trong rừng. Ông Đinh Văn Đang, Chủ tịch UBND xã An Toàn, cho biết trước đây, cây chè dây ở địa phương mọc dày đặc từ vườn nhà đến nương rẫy, nhiều như cây dại. Do chưa biết đây là cây dược liệu quý nên người dân không quan tâm, không chăm sóc, thậm chí còn khai thác tận gốc để bán thô cho thương lái, dẫn tới cạn kiệt dần.

Trước tình trạng trên, từ năm 2020, Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) đã phối hợp với Công ty CP Dược - Trang thiết bị y tế Bình Định (Bidiphar) cùng Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện An Lão triển khai dự án chuyển giao kỹ thuật trồng cây thuốc bản địa chè dây cho đồng bào dân tộc thiểu số ở xã An Toàn. Dự án giúp người dân tham gia sản xuất, liên kết tiêu thụ sản phẩm gắn với việc bảo tồn, khai thác hợp lý nguồn dược liệu bản địa theo tiêu chuẩn GACP-WHO của Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Dẫn chúng tôi đến vườn cây dược liệu đang phát triển xanh tốt, ông Nguyễn Đức Thiệp, Giám đốc Công ty TNHH MTV Dược liệu hữu cơ Bidiphar, kể về quá trình hồi sinh vùng dược liệu quý hiếm này. Theo ông, trong số các loài cây dược liệu quý ở xã An Toàn, chè dây đã cạn kiệt do thu hái tận diệt và không được chăm sóc.

"Chè dây không khó trồng nhưng muốn cây phát triển thì phải chăm sóc đúng cách. Chè dây trưởng thành thì phải thu hoạch bằng cách bấm tỉa theo đoạn. Nếu thu hái theo thói quen trước đây của người dân - cắt trụi hoặc nhổ gốc - thì cây sẽ chết luôn" - ông Thiệp phân tích.

Những ngày đầu triển khai dự án, Bidiphar phải xây dựng một vườn thực nghiệm ươm trồng giống để người dân địa phương tận mắt chứng kiến và tin tưởng làm theo. Nhờ đó, người dân dần nắm vững quy trình chăm sóc và khai thác hợp lý các loài cây dược liệu ở địa phương.

"Dự án này đã giúp người dân xã An Toàn từng bước khôi phục, bảo tồn nguồn cây dược liệu quý bản địa. Ngoài chè dây, với sự hỗ trợ của các doanh nghiệp và chính quyền các cấp, nhiều cây dược liệu quý như hà thủ ô, đẳng sâm, địa hoàng, đương quy, ba kích tím… cũng đã bén rễ ở xã An Toàn" - ông Đinh Văn Đang cho biết.

Triển vọng mới trên "cổng trời"

Từ những mô hình ban đầu, đến nay, hàng chục hộ dân ở xã An Toàn đã tham gia trồng cây dược liệu, chủ lực là chè dây. Chè dây xã An Toàn nhờ đó được xây dựng và phát triển đạt chuẩn OCOP (chương trình "Mỗi xã 1 sản phẩm") của địa phương.

Theo ông Đinh Văn Trác (ngụ thôn 3, xã An Toàn), chè dây là cây bản địa, quen với thổ nhưỡng, khí hậu ở An Toàn nên sinh trưởng mạnh. Chè dây có thể trồng xen với cây khác hoặc trồng dưới tán rừng. Vì vậy, có thể kết hợp trồng chè dây với các cây khác trên nhiều loại đất khác nhau.

"Nếu được chăm sóc bài bản, cây chè dây phát triển rất tốt. Trồng 8 tháng, cây cho thu hoạch lần đầu, sau đó mỗi tháng cho thu hoạch một lần, mỗi năm thu hoạch 7 - 8 lần. Nhờ vậy, gia đình tôi có thu nhập ổn định, thường xuyên" - ông Trác khoe.

Sau thành công của mô hình trồng chè dây bản địa, UBND xã An Toàn đang nhân rộng các dự án trồng cây dược liệu khác. Cụ thể, xã tiếp tục triển khai 3 dự án phát triển cây dược liệu đương quy di thực và địa hoàng trên diện tích 10,5 ha với 74 hộ dân tham gia.

Trong đó, Bidiphar làm chủ đầu tư triển khai dự án trồng địa hoàng trên diện tích 8 ha với 43 hộ dân tham gia; HTX Nông dược và Dịch vụ An Toàn triển khai dự án trồng đương quy trên diện tích 2,2 ha với 25 hộ dân tham gia; Đoàn Thanh niên xã An Toàn triển khai trồng 0,3 ha đương quy với 6 hộ tham gia.

Theo ông Đỗ Tùng Lâm, Phó Chủ tịch UBND huyện An Lão, mô hình doanh nghiệp phối hợp cùng người dân trồng, bảo tồn các loài cây dược liệu quý hiếm dưới tán rừng mở ra cơ hội mới cho người dân xã An Toàn. Việc này không chỉ hỗ trợ người dân vùng khó khăn cải thiện sinh kế mà còn giúp bảo tồn cây thuốc quý, góp phần bảo vệ rừng.

Bà Phạm Thị Thanh Hương, Tổng Giám đốc Bidiphar, cho rằng xu hướng của thế giới hiện nay là rất quan tâm đến các sản phẩm thiên nhiên. Đây là cơ hội để Bình Định phát triển cây dược liệu bản địa.