Kết quả khảo sát ban đầu về tàu cổ ở Hội An

Sáng 9-11, ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An, cho biết đang phối hợp với các ngành chức năng của TP Đà Nẵng tiếp tục tiến hành khảo sát con tàu cổ được phát hiện tại khu vực biển Tân Thành (phường Hội An Tây, TP Đà Nẵng).

Con tàu cổ ở Hội An "thoắt ẩn, thoắt hiện"

Theo ông Ngọc, con tàu này được phát hiện năm 2023 và các ngành chức năng đã có khảo sát ban đầu. Ngày 8-11, sau cơn bão số 13, con tàu trên một lần nữa bị sóng đánh lộ thiên, hình hài xuất hiện rõ rệt hơn. Tuy nhiên, tới chiều tối cùng ngày, thủy triều lên khiến con tàu cổ lại bị chìm sâu xuống nước, tới sáng nay lộ lên một phần nhưng không rõ như ngày hôm qua.

"Sáng nay, chúng tôi đang phối hợp với các ngành chức năng của TP khảo sát để đề xuất hướng xử lý, khai quật đối với con tàu này" – ông Ngọc cho biết.

Trước đó, tháng 5-2025, Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An đã thông tin bước đầu về kết quả khảo sát chiếc tàu nêu trên.

Theo Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An, sáng 26-12-2023, ven bờ biển thuộc khối Thịnh Mỹ (phường Hội An Tây), sóng biển đã làm xuất lộ một phần tàu gỗ chôn vùi trong lớp cát biển, cư dân địa phương đã nhanh chóng thông báo phát hiện này đến các cấp chính quyền.

Thời gian sau đó, một phần bên trên cấu trúc con tàu xuất lộ rõ hơn, ngoài việc xuất lộ nhiều đầu dang còn rõ 1 lô (lô mũi hoặc lô lái), một vài đoạn be trên của thân thuyền và then.

Lúc này, con tàu có chiều rộng đo được là 4,7 m, chiều dài tính từ lô đến thanh dang cuối cùng xuất lộ là 16,15 m. Trên thân một số thanh dang còn có lỗ tròn xuyên qua thân, các thanh dang và be được cố định bằng chốt đinh sắt.

Nhìn chung, các thanh dang và then có kích thước khá lớn, chất lượng gỗ tốt, được gia công, tạo tác cẩn thận và khoan đóng chắc chắn.

Qua phỏng vấn, một số cư dân ở địa phương cho biết nơi con tàu xuất lộ trước đây là con dốc rất cao (nỗng cát), nằm sát bên con đường cái được làm từ thời Pháp thuộc, cách xa bờ biển.

Nơi đây thuộc đất vườn nhà ông Trùm Đủ sống từ thời Pháp thuộc. Do bờ biển sạt lở mạnh, lấn sâu vào đất liền nên cư dân phải di dời đến nơi ở khác. Theo một số cư dân, từ bờ biển hiện tại ra xa hơn 200 m, trước đây, khi nước biển rút thấp có thể thấy nhấp nhô một số mả vôi, dấu vết nền nhà...

Những năm gần đây, sóng biển cũng làm xuất lộ trên bãi biển nhiều mảnh gốm sứ thuộc loại hình tô, chén nguồn gốc Trung Quốc có niên đại khoảng thế kỷ XVIII - XIX.

Vào thời điểm khảo sát, toàn bộ chiếc tàu đã bị vùi sâu dưới lớp đất cát do sóng biển bồi lấp. Do đó, để lấy mẫu phân tích, đoàn khảo sát đã thực hiện các hoạt động nghiệp vụ để xác định vị trí chiếc thuyền và làm lộ một phần thân tàu.

Khả năng tàu cổ ở Hội An được chế tạo từ vùng Nam Đông Dương

Quá trình điền dã dân tộc học và khảo cổ học cho thấy vị trí tàu xuất lộ, xưa kia là đồi cát ven biển (nỗng cát cao), cạnh đồi cát là con đường được làm từ thời Pháp thuộc. Do bị biển xâm thực, con đường chỉ còn lại đoạn ngắn, riêng tại khu vực xuất lộ con thuyền, con đường đã bị sạt lở không còn dấu vết.

Con đường này được thể hiện rõ trên bản đồ Tourane in năm 1905. Và như vậy, con đường được làm muộn nhất vào cuối thế kỷ XIX đến trước năm 1905.

Thông qua các bản đồ, ảnh vệ tinh trong nhiều thời điểm và ký ức của nhiều người dân địa phương một mặt cho thấy rõ xu hướng từ thế kỷ XX đến nay biển xâm thực ngày càng mạnh, mặt khác còn xác nhận vị trí con tàu xưa kia không chỉ nằm sâu dưới đồi cát mà vào năm 1905 có thể con tàu cách mép nước khoảng 700 – 800 m.

Và vì thế, dù con tàu bị đắm hay bỏ hoang thì thời điểm bị đắm hay bỏ hoang nhiều khả năng sớm hơn năm 1905 chí ít cũng vài thế kỷ.

Kết quả phân tích giám định cho thấy con tàu được làm từ các loại gỗ sau: Thanh dang được làm từ gỗ bằng lăng (mà khả năng cao là săng lẻ hay còn được gọi là bằng lăng núi) có tên khoa học là Lagerstroemia sp; ván be được làm từ gỗ kiền kiền có tên khoa học là Hopea sp; sàn sa quạ (boong), vách ngăn khoang được làm từ gỗ thông có tên khoa học là Pinus sp. Qua phân tích, cơ quan chức năng nhận định khả năng cao con tàu được chế tạo từ vùng Nam Đông Dương.

Bước đầu khảo sát có thể nhận thấy về cấu trúc thuyền Cẩm An thể hiện một số đặc điểm đặc trưng của kết cấu tàu thuyền truyền thống Đông Nam Á, bên cạnh là một số đặc điểm đặc trưng của kết cấu tàu thuyền truyền thống Trung Quốc.

Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An cho hay từ những xuất lộ và qua khảo sát ban đầu, kết quả phân tích, so sánh và nhận xét ở trên cho thấy con tàu này là di sản văn hoá dưới nước quan trọng ở Hội An.

Để nhận thức rõ hơn các giá trị bản thân con thuyền về nguồn gốc, niên đại, kết cấu và kỹ thuật, chủ nhân, chức năng… cần không chỉ có dự án khai quật và nghiên cứu kỹ lưỡng được triển khai thiện hiện bởi các chuyên gia có sự phối hợp liên ngành mà còn một phần không kém quan trọng là phương án, thức thức quản lý, bảo tồn và phát huy con thuyền được hiệu quả sau khai quật và nghiên cứu.